Wybór rodzaju umowy cywilnoprawnej na wykonywanie prac spawalniczych

Prowadzimy przedsiębiorstwo wytwarzające energię cieplną. Podczas awarii sieci ciepłowniczej potrzebowaliśmy osoby do zrealizowania usługi spawania sieci. Zawarliśmy umowę zlecenia. Czy ten rodzaj umowy był właściwy, czy też należało zawrzeć umowę o dzieło?

Z linii orzeczniczej wynika, że na wykonanie prac spawalniczych powinna być zawarta umowa zlecenia lub o świadczenie usług, a nie umowa o dzieło. W razie sporu w tej sprawie ostatecznie może rozstrzygnąć sąd.

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 K.c.). Jej najważniejszą cechą jest zindywidualizowany rezultat w postaci materialnej lub niematerialnej, z góry określony, samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny, za którego powstanie przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność (por. m.in. wyrok NSA z 26 stycznia 2021 r., sygn. akt II GSK 1628/18 i postanowienie SN z 26 listopada 2020 r., sygn. akt I UK 355/19). Dlatego też nazywa się ją umową rezultatu. Dzieło realizowane jest swobodnie i samodzielnie przez przyjmującego zamówienie, zwykle jednorazowo, w ustalonym z góry terminie. Wymaga odpowiednich kwalifikacji, umiejętności i środków, lecz dla wykonania dzieła nie ma znaczenia intensywność pracy i staranność (por. wyrok SA w Szczecinie z 14 czerwca 2018 r., sygn. akt III AUa 314/17). Można je poddać sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (por. wyrok SA w Katowicach z 7 czerwca 2018 r., sygn. akt III AUa 160/18). Taki sprawdzian jest niemożliwy do przeprowadzenia, gdy strony nie określiły w umowie cech i parametrów indywidualizujących dzieło. Wówczas brak kryteriów określających wynik umowy pożądany przez zamawiającego prowadzi do wniosku, że przedmiotem zamówienia jest wykonanie określonych czynności, a nie ich rezultat (por. wyrok SN z 14 listopada 2018 r., sygn. akt III UK 176/17).

Kodeks cywilny dostępny jest w serwisie www.przepisy.gofin.pl.

Zwracamy uwagę! Wykonanie dzieła przybiera najczęściej postać wytworzenia rzeczy, lecz może także polegać na dokonaniu zmian w rzeczy już istniejącej, jej naprawieniu, przerobieniu, uzupełnieniu albo rozbudowie, połączeniu z innymi rzeczami, dodaniu części składowych lub przynależności (por. wyrok SN z 7 marca 2019 r., sygn. akt III UK 62/18, OSNP 2019/11/137). Nie jest jednak umową o dzieło umowa, której przedmiotem jest realizacja we współpracy z innymi osobami czynności (np. spawania, montowania, szlifowania) prowadzących do stworzenia zamkniętej pod względem konstrukcyjnym całości (np. statku), która stanowi indywidualnie określony i samoistny rezultat tych wspólnych czynności (por. wyrok SN z 21 października 2020 r., sygn. akt I UK 83/19). Wykonywanie powtarzalnych czynności, nawet gdy prowadzi do pewnego wymiernego efektu, również nie może być rozumiane jako jednorazowy rezultat i kwalifikowane jako realizacja umowy o dzieło (por. wyrok NSA z 14 stycznia 2021 r., sygn. akt II GSK 924/18).

Z kolei przez umowę zlecenia/o świadczenie usług (do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu) przyjmujący zlecenie/usługę zobowiązuje się do dokonania określonej czynności dla dającego zlecenie/usługę (art. 734 § 1 w zw. z art. 750 K.c.). Z art. 735-751 K.c. oraz z orzecznictwa wynika, że charakteryzuje się ona:

• starannością działań (stąd nazwa "umowa starannego działania"), które mają doprowadzić do określonego skutku, przy czym za jego nieuzyskanie zleceniobiorca/świadczeniobiorca nie odpowiada, a jego odpowiedzialność ogranicza się do zasady starannego działania, określonej w art. 355 § 1 K.c. (por. wyrok SA w Gdańsku z 9 stycznia 2013 r., sygn. akt III AUa 1123/12 i postanowienie SN z 3 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 60/12),
• powtarzalnością czynności w umówionym czasie (por. wyrok NSA z 21 maja 2020 r., sygn. akt II GSK 12/20),
• odpłatnością, chyba że strony zastrzegą nieodpłatność,
• osobistą realizacją zlecenia/usługi, choć pod pewnymi warunkami możliwe jest także powierzenie go innej osobie,
• brakiem podporządkowania, tj. samodzielnością w kształtowaniu sposobu, miejsca i czasu realizacji zlecenia/usługi (por. wyrok SN z 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt II PK 153/14, OSP 2016/6/62),
• zachowaniem przez zleceniodawcę możliwości ogólnej kontroli (por. wyrok SN z 28 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 9/11).

Prace spawalnicze, które nie prowadzą do powstania mierzalnego dzieła, lecz są elementem szerszego procesu (np. produkcyjnego) powinny być przedmiotem umowy zlecenia/o świadczenie usług (por. m.in. ww. wyrok SA w Szczecinie z 14 czerwca 2018 r., SA w Białymstoku z 20 sierpnia 2013 r., sygn. akt III AUa 288/13, SO w Rzeszowie z 4 lutego 2020 r., sygn. akt IV U 1548/19 oraz SO w Łodzi z 24 lutego 2017 r., sygn. akt VIII U 2264/16). Jednak potwierdzenie tej interpretacji lub dopuszczenie umowy o dzieło na spawanie należy do sądu, który zdecyduje po przeanalizowaniu całokształtu okoliczności w danej sprawie (por. wyroki SA w Szczecinie z 6 września 2016 r., sygn. akt III AUa 994/15 i z 28 lipca 2016 r., sygn. akt III AUa 971/15).

Takie jest jednoznaczne i konsekwentne stanowisko sądów, zawarte m.in. wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 stycznia 2021 r. (sygn. akt II GSK 1858/18) oraz Sądu Najwyższego z 26 marca 2013 r. (sygn. akt II UK 201/12) i z 21 marca 2013 r. (sygn. akt III CSK 216/12). Ma ono związek z pozostawieniem wyboru stosunku prawnego jego stronom, zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353¹ K.c.). Ich decyzja w zakresie rodzaju umowy, jej postanowień i celu musi być jednak zgodna z obowiązującymi przepisami, właściwością stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego. Naruszenie któregokolwiek z tych kryteriów spowoduje nieważność zawartej umowy, zgodnie z art. 58 K.c. (por. wyrok SA w Białymstoku z 23 października 2019 r., sygn. akt I ACa 134/19).

Dodajmy, że te same strony mogą łączyć jednocześnie umowa zlecenia i umowa o dzieło, jeśli ich przedmioty i sposób wykonywania są zupełnie inne. Takie działanie nie jest obejściem prawa (por. wyrok SA w Warszawie z 10 września 2020 r., sygn. akt III AUa 1489/17).