Zeznania świadków jako dowód w sprawie podatkowej

Dowodem w postępowaniu podatkowym mogą być zeznania świadków - osób posiadających informacje istotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy. Podatnik ma prawo uczestniczyć w przesłuchaniach. Urzędnicy coraz częściej jednak wykorzystują zeznania świadków złożone na potrzeby innych spraw, zwłaszcza karnych i karnych skarbowych, rezygnując z ponownego przesłuchania tych osób w postępowaniu podatkowym.

Świadek fiskusa

Urzędnicy prowadzący postępowanie podatkowe mają obowiązek ustalić wszystkie okoliczności i aspekty sprawy przed wydaniem rozstrzygnięcia. Wymaga to zebrania rzetelnego i kompletnego materiału dowodowego. Dowodami mogą być zeznania świadków.

Urzędnikom skarbowym wolno wezwać na przesłuchanie w zasadzie każdego, kto jest zdolny do komunikowania swoich spostrzeżeń mową, pismem lub znakiem migowym, a ze względu na posiadaną wiedzę może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy czy ustalenia określonych faktów. Ograniczenia w przekazywaniu spostrzeżeń powinny być obiektywnie stwierdzone, np. w formie opinii lekarza psychiatry. Prawo do odmowy złożenia zeznań przysługuje osobom powołanym na świadka w sprawie prowadzonej wobec członka ich najbliższej rodziny. Zeznań nie musi składać: małżonek strony postępowania podatkowego (także po ustaniu małżeństwa), wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci pierwszego stopnia oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli (także po ustaniu tego stosunku).

Świadek może być powołany z inicjatywy zarówno urzędników skarbowych, jak i podatnika. Nie każda jednak osoba wskazana przez podatnika zostanie przesłuchana. Organ podatkowy uwzględni takie żądanie, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te są stwierdzone wystarczająco innym dowodem. Urzędnicy oceniają więc, czy okoliczność przedstawiona we wniosku dowodowym ma wpływ na rozstrzygnięcie, przeprowadzenie dowodu jest możliwe, uzyskane informacje przyczynią się do wyjaśnienia sprawy itp.

Prawa i obowiązki

Osoba przesłuchiwana jako świadek ma prawo nie udzielić odpowiedzi na pytanie, gdy mogłaby ona narazić na odpowiedzialność karną lub karną skarbową ją bądź jej bliskich (z kręgu osób uprawnionych do odmowy składania zeznań). Nie musi ponadto odpowiadać na pytania, gdy odpowiedź mogłaby spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej.

Osoba, która zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, naraża się natomiast na odpowiedzialność karną. Za krzywoprzysięstwo grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat. Urzędnicy muszą uprzedzić o tym świadka przed odebraniem od niego zeznań. Nie podlega jednak karze ten, kto, nie wiedząc o prawie odmowy złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.

Przejęty dowód

Przesłuchanie odbywa się zazwyczaj w siedzibie organu podatkowego. Podatnik może w nim uczestniczyć. Ma prawo być obecny przy przesłuchaniu, zadawać świadkom pytania i składać wyjaśnienia. Organ podatkowy musi powiadomić podatnika o tym, gdzie i kiedy odbędzie się przesłuchanie, co najmniej na 7 dni przed wyznaczonym terminem. Stanowi o tym art. 190 § 1 Ordynacji podatkowej.

Urzędnicy skarbowi coraz częściej jednak korzystają z zapisów zeznań świadków przesłuchanych na potrzeby innych procedur, przede wszystkim karnych i karnych skarbowych, nie wzywając już ich ponownie w toku postępowania podatkowego. Nie ma przeszkód, aby do sprawy podatkowej włączyć takie materiały, gdy mają istotne znaczenie dla jej rozstrzygnięcia. Dowodem może być bowiem wszystko, co przyczyni się do wyjaśnienia danego przypadku, a nie jest sprzeczne z prawem. Przykładowo dowodem w sprawie dotyczącej określenia wysokości VAT mogą być zeznania świadka przesłuchanego w postępowaniu karnym skarbowym prowadzonym w związku z handlem fikcyjnymi fakturami, jeżeli informacje podane przez tę osobę miały wpływ na wymiar podatku. Takie praktyki są jednak często krytykowane. Podatnicy odbierają je jako pozbawienie możliwości czynnego udziału w przesłuchaniu osoby, której zeznania stają się częścią materiału dowodowego.

Orzecznictwo sądów administracyjnych jest jednak jednoznaczne. Protokoły zeznań świadków przesłuchanych w innych sprawach mogą być pełnoprawnym dowodem w postępowaniu podatkowym. Katalog dowodów jest otwarty. Cel postępowania podatkowego, jakim jest ustalenie stanu faktycznego niezbędnego do wydania rozstrzygnięcia, może być osiągnięty również z pomocą materiałów zebranych przez inny organ. Urzędnikom skarbowym wolno z nich skorzystać. Trudno przy tym mówić o ograniczeniu prawa podatnika do czynnego udziału w postępowaniu podatkowym. Może on bowiem zapoznać się z "przejętymi" dowodami (z protokołami dokumentującymi ich przeprowadzenie) i wypowiedzieć się na ich temat (por. wyrok NSA z dnia 30 listopada 2015 r., sygn. akt I FSK 1650/14). Organ podatkowy nie ma obowiązku ponownie przesłuchiwać osób, które w innych sprawach występowały jako świadkowie, jeżeli ich zeznania zostały włączone do postępowania podatkowego (por. wyrok NSA z dnia 11 sierpnia 2015 r., sygn. akt II FSK 602/13). Zeznania złożone poza procedurą podatkową - jak każdy inny dowód - podlegają swobodnej ocenie. Urzędnicy powinni skonfrontować je z pozostałymi materiałami, a całość ocenić zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)