Sposoby na podatników wyzbywających się majątku

Nie należą do rzadkości przypadki, kiedy podatnik wyzbywa się swojego majątku, ponieważ chce uniknąć jego zajęcia na spłatę podatków. Fiskus ma jednak sposoby, aby temu zapobiec. Może ustanowić zabezpieczenie na mieniu podatnika, nakazać natychmiastową zapłatę podatku czy skorzystać ze skargi pauliańskiej.

Zabezpieczona spłata

Urząd skarbowy może zapobiec wyzbywaniu się przez podatnika majątku poprzez ustanowienie na jego składnikach zabezpieczenia.

Zabezpieczenie może być ustanowione przed terminem płatności podatku, a także w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub celno-skarbowej, przed wydaniem decyzji dotyczącej wysokości zobowiązania podatkowego lub zwrotu podatku. Takie rozwiązanie stosuje się, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że zobowiązanie podatkowe nie zostanie wykonane. Podatnik powinien liczyć się z ustanowieniem zabezpieczenia, gdy doprowadza do takiego uszczuplenia swojego mienia, np. w wyniku udzielania pożyczek krewnym czy przekazania dziecku mieszkania w darowiźnie, które może utrudnić lub udaremnić dochodzenie spłaty podatku.

O planach dokonania zabezpieczenia może świadczyć otrzymanie wezwania do złożenia oświadczenia o nieruchomościach i prawach majątkowych, mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej, oraz o rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych, na których może być ustanowiony zastaw skarbowy. Spis sporządza się na formularzu ORD-HZ. Oświadczenie jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Nie można być jednak ukaranym za niepodanie szacunkowej wartości rzeczy lub praw majątkowych albo za wpisanie nierzeczywistej wartości ujawnionych składników majątku. Podatnik ma prawo odmówić złożenia oświadczenia. Może to jednak świadczyć o potencjalnych trudnościach z dochodzeniem zobowiązania podatkowego i przemawia za ustanowieniem zabezpieczenia jego spłaty.

Rygor wykonalności

Wyzbywanie się majątku może stać się powodem przyspieszenia realizacji wydanej, ale jeszcze nieostatecznej decyzji wymiarowej.

Zasadą jest, że decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego podlega wykonaniu dopiero wtedy, gdy stanie się ostateczna. Decyzja ostateczna to taka, od której nie przysługuje odwołanie w postępowaniu podatkowym. Podatnik, odwołując się od decyzji urzędu skarbowego nakazującej uiszczenie podatku, nie musi dokonywać płatności do czasu rozpatrzenia sprawy przez dyrektora izby administracji skarbowej. Sporna kwota staje się wymagalna - przed zakończeniem postępowania odwoławczego - gdy decyzja zostanie opatrzona rygorem natychmiastowej wykonalności. Takie rozwiązanie wolno zastosować w wyjątkowych sytuacjach, m.in. w przypadku wyzbywania się przez podatnika majątku znacznej wartości, jeżeli takie działania zmniejszają lub wręcz pozbawiają szans na zapłatę podatku i przeprowadzenie w przyszłości skutecznej egzekucji. Określa to art. 239b Ordynacji podatkowej.

Rygor natychmiastowej wykonalności może być nadany od chwili wydania decyzji do czasu uzyskania przez nią przymiotu ostatecznej. Na postanowienie w sprawie rygoru przysługuje zażalenie. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje realizacji decyzji.

Skarga cywilna

Urzędy skarbowe (działając w imieniu Skarbu Państwa) coraz częściej spotykają się w sądzie z osobami, które nabyły lub otrzymały składniki majątku od niewypłacalnego podatnika. Występują przeciwko nim z tzw. skargą pauliańską.

Skarga pauliańska to instytucja prawa cywilnego - powództwo o uznanie za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela czynności dokonywanej przez dłużnika udaremniającej dochodzenie długu. Możliwość jej stosowania w sprawach podatkowych była przez lata kwestionowana. Krytycy takiego rozwiązania twierdzili, że dochodzenie należności publicznoprawnych powinno odbywać się z wykorzystaniem środków przewidzianych w prawie podatkowym, a nie cywilnym. Trybunał Konstytucyjny ostatecznie jednak uznał za zgodne z ustawą zasadniczą stosowanie skargi pauliańskiej przez organy podatkowe (wyrok z dnia 18 kwietnia 2018 r., sygn. akt K 52/16).

Przesłanki jej wniesienia są następujące. Po pierwsze, dłużnik dokonał czynności prawnej, w wyniku której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, np. otrzymała w darowiźnie nieruchomość. Po drugie, doszło do pokrzywdzenia wierzyciela podatkowego. Dłużnik stał się bowiem niewypłacalny albo stał się bardziej niewypłacalny niż przed dokonaniem czynności. W konsekwencji nie jest w stanie spłacić swoich zobowiązań podatkowych. Po trzecie, dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Domniemywa się, że osoba trzecia wiedziała o tym, jeżeli łączą ją z dłużnikiem bliskie stosunki, np. są małżeństwem. Podobnie jest w przypadku uzyskania korzyści majątkowej przez przedsiębiorcę pozostającego z dłużnikiem w stałych relacjach gospodarczych. Łatwiej przy tym zakwestionować umowę darowizny. Wierzyciel może żądać uznania jej za bezskuteczną, chociażby obdarowany nie wiedział i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mógł dowiedzieć się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Informacje o "podejrzanych" transakcjach urzędy skarbowe mogą pozyskać w związku z odprowadzeniem podatku od spadków i darowizn czy podatku od czynności cywilnoprawnych. Inny sposób to wystąpienie do sądu o nakazanie dłużnikowi podatkowemu wyjawienia majątku. Urząd skarbowy może to zrobić, gdy prowadzone przez niego wobec podatnika postępowanie egzekucyjne staje się bezskuteczne. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne także przed wszczęciem egzekucji lub w jej trakcie, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dochodzona należność nie będzie mogła być spłacona ze znanego majątku dłużnika, ani też z jego wynagrodzenia za pracę lub z przypadających mu okresowo świadczeń za 6 miesięcy. Podatnik zobligowany przez sąd do wyjawienia majątku składa przed nim wykaz posiadanych rzeczy oraz przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych. Musi także podać informacje o odpłatnych i nieodpłatnych czynnościach prawnych dokonanych na rzecz osób trzecich w 5-letnim okresie poprzedzającym wszczęcie egzekucji, w wyniku których stał się niewypłacalny lub bardziej niewypłacalny niż był przed czynnością. Chodzi o czynności, których przedmiotem jest rzecz lub prawo o wartości przekraczającej w dniu ich dokonania wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2020 r. jest to kwota 2.600 zł).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.)