Kary za nieprzekazanie i błędy w nowym JPK_VAT

Nowy JPK_VAT, konsolidujący w jednym dokumencie ewidencję VAT oraz deklarację VAT-7 lub VAT-7K, ma umożliwić automatyczną analizę wykonywania przez podatników obowiązków w zakresie rozliczania VAT. Za każdy błąd w części ewidencyjnej niepozwalający na weryfikację prawidłowości transakcji grozi kara 500 zł. Konsekwencją nieprzesłania danych w nowym formacie może być odpowiedzialność karna skarbowa.

Nowy schemat

Podatnicy muszą sporządzić pierwszy nowy JPK_VAT za październik 2020 r. i przekazać go do 25 listopada 2020 r.

Nowy JPK_VAT zawiera informacje z ewidencji VAT, pozycje z dotychczas składanych deklaracji VAT-7 lub VAT-7K, a także dodatkowe dane potrzebne do analizy poprawności rozliczenia. Elementy pliku określa rozporządzenie Ministra Finansów, Inwestycji i Rozwoju w sprawie szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracjach podatkowych i w ewidencji w zakresie podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2019 r. poz. 1988 ze zm.). Podatnicy rozliczający VAT miesięcznie składają co miesiąc JPK_V7M obejmujący część ewidencyjną i deklaracyjną. Podatnicy rozliczający VAT kwartalnie przekazują natomiast co miesiąc JPK_V7K, z tym że pliki za 2 pierwsze miesiące każdego kwartału będą zawierać wyłącznie część ewidencyjną, a plik za ostatni miesiąc kwartału - część ewidencyjną i deklaracyjną. JPK_V7M oraz JPK_V7K przesyła się do urzędu skarbowego w formie dokumentu elektronicznego.

Nowy plik JPK_VAT dostępny jest w Programie DRUKI Gofin.

Nowy JPK_VAT nie obejmuje innych niż VAT-7 lub VAT-7K deklaracji dotyczących rozliczenia VAT, np. VAT-8, VAT-9M, VAT-10, VAT-12 czy VAT-14.

Dotkliwa kara

Forma i zakres informacji przekazywanych w ramach nowego JPK_VAT ma umożliwić efektywną analizę danych o transakcjach i kontrahentach, ukierunkowaną na wykrywanie nadużyć podatkowych, zwłaszcza procederu wystawiania tzw. pustych faktur i wyłudzeń podatku VAT. Proces weryfikacji przebiega w sposób zautomatyzowany, z wykorzystaniem odpowiedniego oprogramowania i specjalnych algorytmów, co pozwala szybko wykryć niezgodności w rozliczeniach podatników czy tworzone łańcuchy transakcji.

Pliki przekazywane przez podatników muszą więc być rzetelnie sporządzone. Do zachowania należytej staranności przy wypełnianiu części ewidencyjnej mają mobilizować kary pieniężne. Teoretycznie podatnicy nie powinni się ich obawiać, ponieważ zanim zostaną nałożone, stwierdzone uchybienia będzie można bez żadnych konsekwencji poprawić. Precyzuje to art. 109 ust. 3e-3k ustawy o VAT. Podatnik, który prześle ewidencję zawierającą błędy uniemożliwiające przeprowadzenie weryfikacji prawidłowości transakcji, otrzyma z urzędu skarbowego wezwanie do ich skorygowania. Będzie miał 14 dni na przesłanie ewidencji poprawionej w zakresie błędów wskazanych w wezwaniu lub złożenie wyjaśnień wykazujących brak uchybień. Jeżeli w tym terminie podatnik nie prześle skorygowanej ewidencji lub nie złoży wyjaśnień albo w swoich wyjaśnieniach nie wykaże, że ewidencja nie zawiera błędów określonych w wezwaniu, naczelnik urzędu skarbowego będzie mógł nałożyć na niego w formie decyzji karę pieniężną w wysokości 500 zł za każdy błąd podany w wezwaniu. Trzeba będzie ją uiścić w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Kara pieniężna nie zostanie nałożona na osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, która za ten sam czyn ponosi odpowiedzialność karną skarbową.

Należy wskazać, że pierwotnie kara pieniężna miała być nakładana obligatoryjnie. Jednak jedną z ustaw nowelizujących specustawę w sprawie COVID-19 (Dz. U. z 2020 r. poz. 568) zmieniono jej charakter na fakultatywny.

Definicja błędu

Podatnicy obawiają się sankcji za najmniejsze nieprawidłowości w przekazywanych ewidencjach. O błędy nie będzie trudno zwłaszcza w początkowym okresie stosowania nowego JPK_VAT.

To, że do sporządzenia części ewidencyjnej należy przyłożyć szczególną wagę, można wywnioskować z uzasadnienia do ustawy nowelizującej ustawę o VAT w zakresie wprowadzania nowego pliku (Dz. U. z 2019 r. poz. 1520 ze zm.). Podkreśla się w nim dwie kwestie: ewidencja musi być składana według określonego schematu oraz zawierać dane zgodne ze stanem rzeczywistym dowodów księgowych. Stosowanie wzoru ewidencji umożliwia przypisanie poszczególnym informacjom przekazywanym przez podatnika odpowiedniego znaczenia, przykładowo NIP kontrahenta wpisany w polu przeznaczonym na podanie numeru faktury zostanie przyjęty przez system jako numer faktury, a nie NIP. Tylko ewidencja sporządzona z zachowaniem standardów rzetelności i zawierająca dane zgodne ze stanem rzeczywistym umożliwi przeprowadzenie analiz na podstawie wszystkich złożonych przez podatników ewidencji VAT. Minister Finansów deklaruje, że kary pieniężne będą nakładane na tych, którzy poprzez celowe, uporczywe działania i wprowadzane błędy uniemożliwią weryfikację prawidłowości transakcji (por. Objaśnienia podatkowe z dnia 21 lipca 2020 r. w sprawie nowych preferencji stosowanych w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19 dostępne na stronie www.gov.pl/web/finanse). Nie zmienia to faktu, że zakres możliwych do popełnienia uchybień jest szeroki, a ukaranie podatnika będzie zależało od uznania urzędników.

Regulacje dotyczące możliwości nałożenia kary pieniężnej dotyczą wyłącznie nowych JPK_VAT, tzn. plików składanych za okresy począwszy od 1 października 2020 r. Taka sankcja nie będzie stosowana w razie stwierdzenia uchybień w JPK_VAT przesłanych za okresy sprzed 1 października 2020 r.

Ryzyko grzywny

Konsekwencją nienależytego wykonywania nowych obowiązków może być odpowiedzialność karna skarbowa.

Kary grożą za przekazanie nierzetelnej lub wadliwej ewidencji, niezłożenie deklaracji VAT czy przesłanie jej niezgodnie ze wzorem JPK_VAT (patrz tabela). Większość uchybień kwalifikowanych jest jako wykroczenia skarbowe. Grozi za nie grzywna określana kwotowo. Wymierza ją sąd w postępowaniu sądowym albo uprawniony urzędnik skarbowy w postępowaniu mandatowym. Sąd może nałożyć grzywnę w granicach od 1/10 do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Za wykroczenie skarbowe popełnione w bieżącym roku grozi od 260 zł do 52.000 zł (minimalne wynagrodzenie w 2020 r. wynosi 2.600 zł). Grzywna nałożona mandatem karnym nie może przekroczyć podwójnej wysokości minimalnej płacy. Obecnie może ona wynieść do 5.200 zł. Tryb mandatowy stosuje się, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a nie zachodzi potrzeba wymierzenia surowszej kary niż grzywna do podwójnej wysokości minimalnej pensji. Ukarany musi ponadto zgodzić się na przyjęcie mandatu karnego. Jeżeli tego nie zrobi, sprawa jest rozpoznawana na zasadach ogólnych, co w praktyce oznacza najczęściej skierowanie jej do sądu. Wysokość grzywny za wykroczenie skarbowe - orzekanej w postępowaniu sądowym lub mandatowym - zależy od okoliczności sprawy, a także sytuacji karanego: stanu majątkowego, dochodów, możliwości zarobkowania itp.

Przestępstwem skarbowym jest nieprzesłanie ewidencji właściwemu organowi podatkowemu albo przekazanie (przed lub po upływie terminu) ewidencji nierzetelnej - niezgodnej ze stanem rzeczywistym. Stanowi tak art. 61a § 1 Kodeksu karnego skarbowego. Uchybienie to należy odróżnić od czynu określonego w art. 61 Kodeksu karnego skarbowego. Ten ostatni przepis przewiduje karę za nierzetelne prowadzenie księgi podatkowej (w tym ewidencji). Podatnik może prowadzić ewidencję rzetelnie, ale przesłać ją z zapisami nieodzwierciedlającymi stanu rzeczywistego, stąd wprowadzono możliwość ukarania również za takie działania. Za przekazanie nierzetelnej ewidencji grozi grzywna od 10 do 240 stawek dziennych. Sąd, orzekając ją, musi określić liczbę stawek dziennych za popełniony czyn oraz wysokość jednej stawki. Stawka dzienna za przestępstwo skarbowe dokonane w 2020 r. może być ustalona w wysokości od 86,66 zł do 34.664 zł. Pod uwagę są brane dochody sprawcy, jego warunki osobiste, sytuacja rodzinna, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Wina sprawcy

O ile kara pieniężna (administracyjna) za nieusunięte błędy w ewidencji może być nałożona na podatnika, to ryzyko otrzymania grzywny obejmuje już osoby zarządzające firmą lub zajmujące się jej sprawami podatkowymi.

Sankcje karne skarbowe są wymierzane konkretnej osobie (fizycznej). Za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe odpowiada ten, kto je popełnił (z zastrzeżeniem odpowiedzialności posiłkowej). Za uchybienia firmy - indywidualnego przedsiębiorcy, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej - odpowiedzialność karną skarbową jak sprawca ponosi osoba, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi. Kompetencje w tym zakresie mogą wynikać z przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania określonych czynności. Mowa o tym w art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego. Odpowiedzialność karną skarbową ponoszą zasadniczo kierownicy jednostek: osoby prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, członkowie zarządu, wspólnicy spółek osobowych. Nie jest jednak wykluczona odpowiedzialność innej osoby, której powierzono sporządzanie rozliczeń i prowadzenie spraw podatkowo-księgowych, np. właściciela biura rachunkowego. To, czy ta osoba zostanie ukarana, zależy jednak od wielu czynników, m.in. treści umowy łączącej obie strony, faktycznych możliwości wypełnienia powierzonych obowiązków, winy.

Warunkiem koniecznym pociągnięcia do odpowiedzialności karnej skarbowej za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe związane z przekazywaniem nowego JPK_VAT jest przypisanie sprawcy (osobie odpowiadającej jak sprawca) winy umyślnej. O winie umyślnej mówi się wtedy, gdy sprawca ma zamiar dokonania czynu zabronionego, tj. chce go popełnić albo przewiduje możliwość jego popełnienia i godzi się na to. Brak zawinienia umyślnego powoduje, że czyn nie może być uznany za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a jego sprawca nie może być ukarany.

Sankcji karnych skarbowych można uniknąć dzięki tzw. czynnemu żalowi. Przewiduje to art. 16 Kodeksu karnego skarbowego. "Czynny żal" to zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego zawierające wszystkie istotne okoliczności sprawy. Można go wnieść na piśmie, przekazać ustnie do protokołu lub przesłać przez internet. Zawiadomienie w formie elektronicznej można obecnie przekazać za pośrednictwem platformy ePUAP na skrzynkę właściwego organu, ale planowane jest uruchomienie takiej funkcji również na Portalu Podatkowym. Pismo przesyłane przez internet musi być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

"Czynny żal" jest bezskuteczny, jeżeli zostanie dokonany w czasie, gdy organ miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Tak samo jest w przypadku zawiadomienia złożonego po rozpoczęciu czynności służbowej, np. czynności sprawdzających, zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że nie dostarczyła ona podstaw do wszczęcia w tej sprawie postępowania karnego skarbowego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.)

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2020 r. poz. 19 ze zm.)