Konsekwencje podatkowe związane z otrzymaniem odszkodowania po likwidacji działalności gospodarczej

Podatniczka prowadziła działalność gospodarczą. Poniosła stratę z tytułu niemożności osiągnięcia przychodów z tej działalności w związku z niewydaniem lokalu, w którym miała ją prowadzić. Przez cztery lata na drodze sądowej dochodziła roszczenia o naprawienie wspomnianej straty. Ostatecznie na mocy wyroku sądu zostało na jej rzecz zasądzone odszkodowanie wraz z odsetkami za zwłokę. Przy czym jeszcze przed uzyskaniem korzystnego orzeczenia zlikwidowała działalność gospodarczą. Do jakiego źródła przychodów należy w tej sytuacji zakwalifikować odszkodowanie i czy można objąć je zwolnieniem od podatku dochodowego?

Otrzymane odszkodowanie (oraz odsetki za zwłokę w jego wypłacie) stanowi u podatniczki przychód z innych źródeł. Przychód ten nie jest wolny od podatku dochodowego i konieczne będzie jego rozliczenie w zeznaniu podatkowym.

Dla celów opodatkowania podatkiem dochodowym pewne czynności czy zdarzenia prawne, zależnie od okoliczności towarzyszących ich zaistnieniu, mogą być zaliczane do różnych źródeł przychodów. Dotyczy to także odszkodowań, które mogą być kwalifikowane jako przychody z:

• pozarolniczej działalności gospodarczej, tj. źródła przychodu określonego w art. 10 ust. 1 pkt 3 updof, lub
   
• innych źródeł przychodów, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 updof.

Przypisanie przychodu do właściwego źródła ma istotne znaczenie, bowiem wpływa nie tylko na sposób opodatkowania, ale może również przesądzić o dopuszczalności lub braku podstaw do zastosowania zwolnienia od podatku dochodowego.

Kwalifikacja podatkowa odszkodowania

Ze stanu faktycznego przedstawionego w pytaniu wynika, że podatniczka wystąpiła o odszkodowanie na pokrycie strat z tytułu niemożności osiągnięcia przychodów, które poniosła w związku z niewydaniem jej lokalu, w którym działalność miała być prowadzona. Dochodzenie roszczenia na drodze sądowej trwało cztery lata, ale ostatecznie na rzecz podatniczki zasądzone zostało odszkodowanie wraz z odsetkami za zwłokę w jego wypłacie. Z uwagi na to, że w momencie uzyskania orzeczenia sądowego i otrzymania zasadzonych należności podatniczka nie prowadziła już działalności gospodarczej, pojawił się problem zakwalifikowania odszkodowania do określonego źródła przychodów.

Odnosząc się do tej kwestii, należy zauważyć, że generalnie otrzymanie należności nie jest konieczne do stwierdzenia powstania przychodu zaliczanego do źródła przychodu, jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza. W myśl art. 14 ust. 1 updof, za przychód z działalności gospodarczej uważa się bowiem kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Wyjątkiem od tej zasady są m.in. przychody z tytułu odszkodowania. Moment powstania takiego przychodu, stosownie do art. 14 ust. 1i updof, określa dzień jego otrzymania (np. wpływu na rachunek bankowy podatnika). Mając na uwadze, że odszkodowanie na rzecz podatniczki zostało zasądzone i wypłacone w okresie, gdy nie prowadziła już ona działalności gospodarczej, nie ma podstaw, by twierdzić, że otrzymana kwota stanowi przychód z tej działalności. Wprawdzie pewne przychody mogą być kwalifikowane i rozliczane na zasadach dotyczących działalności gospodarczej, mimo że uzyskujący te przychody nie prowadzi już działalności, ale przypadki takie są wyraźnie określone przepisami prawa podatkowego. Dotyczy to m.in. przychodów z odpłatnego zbycia (przed upływem określonego terminu) składników majątku pozostałych na dzień likwidacji działalności gospodarczej (art. 14 ust. 2 pkt 17 lit. a w związku z ust. 3 pkt 12 lit. a updof).

Oznacza to, że w analizowanym przypadku odszkodowanie zasądzone na rzecz podatniczki stanowi przychód z innych źródeł, czyli źródła przychodów, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 updof. Tak należy zakwalifikować:

• odszkodowanie za straty z tytułu nieuzyskania przychodu z działalności w związku z niewydaniem lokalu oraz
   
• odsetki za zwłokę w spełnieniu tego świadczenia.

Zaprezentowane stanowisko znajduje potwierdzenie w interpretacjach indywidualnych organów podatkowych, m.in. Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 15 lutego 2017 r., nr 1061-IPTPB1.4511.964.2016.2.MAP i Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 17 marca 2017 r., nr 1061-IPTPB1.4511.989.2016.2.DJD. W ostatniej z powołanych interpretacji czytamy, że: "(...) odszkodowanie związane z działalnością gospodarczą podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, bez względu na to, czy w momencie otrzymania odszkodowania działalność nadal jest prowadzona, czy też zlikwidowana.

W przypadku otrzymania odszkodowania po likwidacji działalności gospodarczej należy je zaliczyć do przychodów z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych".

Czy odszkodowanie z tytułu utraconego zarobku jest wolne od PIT?

Skoro odszkodowanie jest przychodem podatkowym, powraca pytanie o możliwość objęcia go zwolnieniem od podatku dochodowego.

W art. 21 ust. 1 pkt 3b updof przewidziano zwolnienie, które dotyczy innych odszkodowań lub zadośćuczynień otrzymanych na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie. Trzeba jednak podkreślić, że w zakresie tego zwolnienia nie mieszczą się odszkodowania lub zadośćuczynienia:

a) otrzymane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

b) dotyczące korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Drugie z podanych wyłączeń ze zwolnienia od podatku dotyczy korzyści, jakich spodziewał się podmiot prawa, a których nie osiągnął z uwagi na to, że ktoś nie wykonał swego zobowiązania i przez to wyrządził mu szkodę uniemożliwiającą osiągnięcie tych korzyści. Tak więc ten rodzaj szkody polega na tym, że majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym połączona jest czyjaś odpowiedzialność.

Biorąc pod uwagę okoliczności opisane w pytaniu, trzeba ocenić, że odszkodowanie otrzymane przez podatniczkę należy do drugiej kategorii odszkodowań (tj. wymienionych w jednostce redakcyjnej oznaczonej lit. b) objętych wykluczeniem z zakresu zwolnienia określonego powołanym przepisem. W opisanym przypadku celem odszkodowania jest bowiem rekompensata straty z tytułu niemożności osiągnięcia przychodów w związku z niewydaniem lokalu, w którym miała być prowadzona działalność gospodarcza.

Natomiast jeśli chodzi o odsetki za zwłokę, to zwolnienie podatkowe odnoszące się do tego rodzaju należności zostało przewidziane w art. 21 ust. 1 pkt 95 updof i dotyczy odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty wynagrodzeń i świadczeń z tytułów, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 updof. Chodzi tu o świadczenia ze stosunku służbowego, stosunku pracy, w tym spółdzielczego stosunku pracy, z członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, pracy nakładczej, emerytury i renty.

Podsumowując, otrzymane przez podatniczkę odszkodowanie za utracone zarobki oraz odsetki za zwłokę w wypłacie tego odszkodowania, podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Obowiązkiem podatniczki jest rozliczenie tych przychodów w zeznaniu podatkowym wraz z innymi dochodami, do których ma zastosowanie skala podatkowa.