Ulgi przy zwrocie dotacji na nowych zasadach

Znowelizowane przepisy o finansach publicznych ułatwiają sytuację beneficjentom, którzy zmuszeni są do zwrotu środków europejskich wskutek zaistniałych nieprawidłowości w projekcie. Wprowadzają kryteria udzielania ulg w spłacie należności publicznoprawnych.

Środki wykorzystane z naruszeniem procedur

Zaistnienie nieprawidłowości w projekcie współfinansowanym ze środków europejskich powoduje konsekwencje finansowe dla beneficjenta w postaci konieczności zwrotu części lub całości dofinansowania. Tak będzie, gdy przedsiębiorca wykorzysta środki europejskie niezgodnie z przeznaczeniem albo z naruszeniem procedur obowiązujących przy ich wydatkowaniu (np. naruszy postanowienia umowy o dofinansowanie projektu, co doprowadzi do jej rozwiązania).

Środki te trzeba będzie również zwrócić, jeśli zostaną pobrane nienależnie (bez podstawy prawnej) lub w nadmiernej wysokości (otrzymane w wysokości wyższej niż określona w umowie o dofinansowanie). Podlegają one zwrotowi wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych (liczonymi od dnia przekazania środków) - w terminie 14 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji o zwrocie środków. Mowa o tym w art. 207 ust. 1 ustawy o finansach publicznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1870 ze zm.), zwanej dalej ufp.

Zwrot jako niepodatkowa należność budżetowa

Należności z tytułu zwrotu środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz inne należności związane z realizacją projektów finansowanych z udziałem tych środków, a także odsetki od tych środków i od tych należności stanowią niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym. Wynika to z art. 60 pkt 6 ufp.

Dla beneficjenta, który został zobowiązany do zwrotu środków oznacza to, że może ubiegać się o ulgę w spłacie zobowiązań z tytułu wskazanych należności. Dla jej uzyskania należy wystąpić ze stosownym wnioskiem do właściwej instytucji, która określona jest w art. 61 ust. 1 pkt 2 ufp. Będą to w zależności od programu operacyjnego i jego konkretnego działania Instytucje Zarządzające, Wdrażające, Pośredniczące.

Wniosek o udzielenie ulgi powinien być odpowiednio umotywowany, np. poprzez przedstawienie dowodów, że przedsiębiorca traci płynność finansową.

Umorzenie, odroczenie spłaty, raty

Ulgi w spłacie zobowiązań z tytułu zwrotu środków przeznaczonych na realizację projektów unijnych mogą przybrać formę umorzenia w całości albo w części należności lub odroczenia ich spłaty bądź rozłożenia na raty. W praktyce ich zastosowanie było bardzo problematyczne, ponieważ ustawa o finansach publicznych nie określała przesłanek ich udzielenia, tylko odnosiła się w tym temacie do przepisów Ordynacji podatkowej. Teraz jej znowelizowane przepisy znacznie ułatwiają sytuację beneficjentom, którzy są zobowiązani zwrócić środki na skutek zaistniałych nieprawidłowości w projekcie współfinansowanym ze środków europejskich. Ustawa wprowadza bowiem kryteria udzielania ulg w spłacie zobowiązań publicznoprawnych. I tak, w świetle art. 64 ust. 1 pkt 1 ufp, właściwy organ może umorzyć należności w całości, w przypadku gdy zachodzi jedna z okoliczności:

• osoba fizyczna - zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, albo pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6.000 zł,
   
• osoba prawna - została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie,
   
• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne,
   
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości uległa likwidacji.

Na wniosek zobowiązanego właściwy organ umarza należności w całości w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem zobowiązanego lub interesem publicznym (art. 64 ust. 2 pkt a). Natomiast umarza w części, odracza terminy spłaty całości albo części należności lub rozkłada na raty płatność całości albo części należności - w przypadkach uzasadnionych względami społecznymi lub gospodarczymi, w szczególności możliwościami płatniczymi zobowiązanego (art. 64 ust. 2 pkt b). Ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na zobowiązanym jako wnioskującym o udzielenie ulgi (przykład).

Rejestr podmiotów wykluczonych

Zaistnienie nieprawidłowości w projekcie współfinansowanym ze środków europejskich (m.in. EFS, EFRR, FS) nie powoduje automatycznego wykluczenia beneficjenta z możliwości ubiegania się o kolejne dotacje. Podmiot, który zrealizował projekt, zostaje bowiem wykluczony z możliwości otrzymania unijnych środków na podstawie art. 207 ust. 4 ufp, pod warunkiem że:

a) otrzymał płatność na podstawie przedstawionych jako autentyczne dokumentów podrobionych lub przerobionych bądź dokumentów potwierdzających nieprawdę lub

b) okoliczności, o których mowa w pkt a), wystąpiły wskutek popełnienia przestępstwa przez beneficjenta, partnera, podmiotu upoważnionego do dokonywania wydatków, a w przypadku gdy podmioty te nie są osobami fizycznymi - osobę uprawnioną do wykonywania w ramach projektu czynności w imieniu beneficjenta, przy czym fakt popełnienia przestępstwa przez te podmioty został potwierdzony prawomocnym wyrokiem sądowym, bądź

c) nie zwrócił środków wraz z odsetkami w terminie, tj. 14 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji określającej kwotę przypadającą do zwrotu (znowelizowany przepis obowiązuje od 2 września 2017 r. ma charakter doprecyzowujący, wcześniej przepis nie odnosił się do odsetek).

Zaistnienie choć jednej z wymienionych przesłanek wykluczenia powoduje, że właściwa instytucja (podmiot kontrolujący) zgłasza beneficjenta do rejestru podmiotów wykluczonych z możliwości otrzymania środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich (rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie rejestru podmiotów wykluczonych z możliwości otrzymania środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich - Dz. U. z 2017 r. poz. 1078).

Wskazane przesłanki wykluczenia są tak sformułowane, że złożenie wniosku o zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązania określonego w ostatecznej decyzji, np. wniosek o rozłożenie na raty, może mieć wpływ na uniknięcie wykluczenia. Jest to możliwe pod warunkiem, że przedmiotowy wniosek zostanie złożony w stosownym terminie zgodnym z terminem zapłaty wskazanym w ostatecznej decyzji oraz spowoduje faktyczne zastosowanie ulgi.