Ustalając warunki zawieranego kontraktu, obok kwestii finansowych i odpowiedniego dobrania kontrahenta, nie mniej ważne jest maksymalne zagwarantowanie terminowego wykonania umowy przez drugą stronę czy terminowej wypłaty wynagrodzenia. Istnieje wiele sposobów na zmobilizowanie kontrahenta do terminowego wykonania umowy, dlatego warto stosować je w zawieranych kontraktach.
Podstawową sankcją za niewykonanie zobowiązania w terminie jest naliczanie odsetek za opóźnienie. Sama konieczność zapłaty odsetek ustawowych, których wysokość wynosi obecnie 8% w skali roku nie jest jednak wystarczającym argumentem skłaniającym kontrahenta do wykonania zobowiązania w terminie. Dość dobrym sposobem na zminimalizowanie skutków opóźnienia w zapłacie było stosowanie w umowach przez niektórych przedsiębiorców postanowień o odsetkach maksymalnych, jednak na skutek obniżenia stóp procentowych wynoszą one obecnie 12% w skali roku. Tym samych ich atrakcyjność jako sposobu zabezpieczenia kontraktu znacznie zmalała.
Jednym z bardziej sprawdzonych i skutecznych sposobów na zagwarantowanie nie tylko wykonania zobowiązania, ale i jego terminowości, są kary umowne. Podstawą prawną ich stosowania jest art. 483 Kodeksu cywilnego. Należy jednak pamiętać, iż kary umowne mogą zabezpieczać tylko szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Nie mogą zatem być stosowane w umowach, w których zobowiązanie dłużnika sprowadza się do zapłaty należności. Konsekwencją zastrzeżenia kary umownej jest obowiązek zapłaty przez dłużnika ustalonej kwoty pieniężnej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Kodeks cywilny nie zawiera regulacji ustalających wysokość zastrzeganej kary umownej. Przewiduje jednak możliwość jej miarkowania, w sytuacji gdy jest ona rażąco wygórowana lub gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Dodatkową zaletą kary umownej jest to, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej (art. 483 § 2 K.c.). Wierzyciel nie ponosi zatem ryzyka, iż dłużnik z góry postanowi o niewykonywaniu zobowiązania decydując się na zapłatę kary umownej.
Kary umowne powinny być powszechnie stosowane dla wykonania zobowiązań niepieniężnych, bowiem skutecznie zabezpieczają interes wierzyciela. Dodatkowo ustalenie kary umownej za niewykonanie zobowiązania w terminie jest skutecznym sposobem na zmobilizowanie kontrahenta do przestrzegania terminów. Niewątpliwą zaletą kary umownej jest bowiem fakt, iż przysługuje ona wierzycielowi niezależnie od tego, czy poniósł on szkodę.
W praktyce zdarza się, że już po zawarciu umowy, ale jeszcze przed jej wykonaniem przedsiębiorca dowiaduje się, iż jego kontrahent nie jest wiarygodny i może mieć problemy nie tylko z terminowością, ale z samym wykonaniem zobowiązania. W takiej sytuacji przydatna może być możliwość wstrzymania wykonania zobowiązania. Wynika ona z art. 490 § 1 K.c. Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia. Przepis ten znajduje zastosowanie do umów wzajemnych, to znaczy, gdy z zobowiązania wynika, iż świadczenie jednej ze stron (np. dostarczenie towaru) ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (np. zapłaty). Zatem strona, która ma spełnić świadczenie, wcześniej ma możliwość wstrzymania jego wykonania w wypadku spełnienia przesłanek określonych w art. 490 §1 K.c. Stosowanie tego przepisu może być sposobem na niezwłoczne uzyskanie zapłaty bądź uniknięcie spełnienia zobowiązania wobec "trudnego kontrahenta".
Kary umowne nie mogą zabezpieczać zapłaty należności pieniężnej.
Innym sposobem skłonienia kontrahenta do zapłaty należności jest groźba odstąpienia od umowy, a w konsekwencji żądanie zwrotu wszystkiego, co strona świadczyła w wykonaniu umowy. Ogólnie instytucja odstąpienia od umowy została uregulowana w art. 491-496 K.c. W odniesieniu do niektórych umów uregulowanych w Kodeksie obowiązują też regulacje szczególne. Z punktu widzenia zapewnienia terminowości wykonania zobowiązania przydatny może się okazać art. 492 K.c. Umożliwia on zawarcie w umowie postanowienia, zgodnie z którym w przypadku braku wykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym druga strona może odstąpić od umowy nawet bez konieczności wyznaczania dodatkowego terminu na wykonanie zobowiązania. Taki zapis umowny umożliwia zatem w praktyce uwolnienie się od skutków zawartej umowy, w sytuacji gdy druga strona nie dochowa ustalonego w niej terminu spełnienia świadczenia, jednocześnie mobilizując drugą stronę do terminowości.
W zależności od zawieranych umów istnieją także inne możliwości zabezpieczania prawidłowości i terminowości wykonania zobowiązania przez drugą stronę. Przykładem takich rozwiązań mogą być np. kaucja gwarancyjna, gwarancja bankowa czy gwarancja ubezpieczeniowa wykorzystywane najczęściej przy umowach o roboty budowlane. Ustalając zabezpieczenie spełnienia zobowiązania pieniężnego, warto natomiast korzystać np. z weksli czy poręczeń. Należy także pamiętać, że w obrocie gospodarczym zastosowanie znajduje ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, która także wprowadza mechanizmy mające na celu terminowe regulowanie należności. Oprócz możliwości naliczania odsetek jak od zaległości podatkowych, daje ona możliwość obciążania kontrahentów co najmniej równowartością kwoty 40 euro, z tytułu kosztów dochodzenia należności, które mogą mobilizować do zapłaty w terminie zwłaszcza przy drobnych kwotach należności.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
