Majątek małżonków wykorzystywany w działalności gospodarczej

Prowadzenie własnego biznesu nie musi opierać się wyłącznie na składnikach majątkowych będących własnością przedsiębiorcy. Oprócz własnych środków i finansowania zewnętrznego w postaci kredytu czy leasingu, przedsiębiorcy często wykorzystują w działalności małżeński majątek wspólny. Nie jest przy tym konieczne ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami.

Przedsiębiorca zawierający związek małżeński może mieć wątpliwości co do możliwości dysponowania przez niego majątkiem nabytym po zawarciu związku małżeńskiego, w sytuacji gdy pomiędzy małżonkami nie została ustanowiona rozdzielność majątkowa. Jak bowiem wynika z regulacji zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Dlatego, pomimo że część przedsiębiorców decyduje się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, to brak takiej umowy i obowiązywanie w małżeństwie ustroju wspólności majątkowej od strony prawnej nie komplikuje prowadzenia działalności gospodarczej przez tylko jednego z małżonków.

Wspólność majątkowa we wspólnym

Wspólność majątkowa jest najbardziej powszechnym ustrojem majątkowym. Zachodzi ona między małżonkami z mocy prawa, chyba że małżonkowie zdecydują się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej. Sens małżeńskiego ustroju ustawowego sprowadza się do tego, że poza wyjątkami wskazanymi w art. 33 K.r.o., majątek nabyty przez małżonków po zawarciu małżeństwa jest współwłasnością obojga małżonków.

Prowadzenie działalności gospodarczej nie wymaga zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej.

Z praktycznego punktu widzenia nie wpływa to jednak na możliwość wykorzystywania majątku wspólnego na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, jak również na zarządzanie majątkiem nabytym w ramach prowadzonego biznesu. O ile bowiem oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, to poza wyjątkami wskazanymi w przepisach szczególnych każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać tym majątkiem. Nie ma zatem przeszkód, aby działalność gospodarcza jednego lub obojga małżonków była prowadzona we wspólnym lokalu, czy przy pomocy pojazdu należącego do majątku wspólnego. Co więcej, przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności małżonek ten zarządza samodzielnie.

Zgoda małżonków

Przepisy K.r.o. przewidują także możliwość sprzeciwu jednego z małżonków wobec czynności dotyczącej majątku wspólnego. Taki sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej tylko w sytuacji, gdy mogła się ona z nim zapoznać przed dokonaniem czynności, np. zawarciem umowy (art. 36¹ K.r.o.). Należy jednak wskazać, iż instytucja sprzeciwu również nie komplikuje prowadzenia działalności gospodarczej przez małżonka, bowiem sprzeciw nie znajduje zastosowania do czynności podejmowanych w ramach działalności zawodowej i gospodarczej.

Z uwagi na fakt, że przedmioty majątkowe należące do majątku wspólnego małżonków są przedmiotem współwłasności, czynności szczegółowo wymienione w art. 37 § 1 K.r.o. mogą zostać dokonane jedynie za zgodą drugiego małżonka. Są to m.in. czynności prowadzące do zbycia lub nabycia nieruchomości, czy przedsiębiorstwa. Tego rodzaju umowy mogą zostać zawarte, co do zasady, na dwa sposoby, tradycyjny - małżonkowie mogą przystąpić do umowy wspólnie (np. obecność obojga małżonków przy akcie notarialnym) lub też umowa zawarta przez jednego z małżonków może być następnie potwierdzona przez drugiego.

Co ważne, wykorzystując majątek wspólny małżonków do prowadzenia działalności gospodarczej nie jest konieczne podejmowanie dodatkowych czynności, jak np. uzyskanie pisemnej zgody małżonka na ich używanie. Na przedsiębiorcy nie ciążą z tego tytułu dodatkowe obowiązki.

Rozdzielność majątkowa

Obawiając się ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej niektórzy przedsiębiorcy decydują się na wprowadzenie w ich małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej. Takie rozwiązanie może być uzasadnione w szczególnych przypadkach, jednak nie powinno być stosowane automatycznie przez osobę decydującą się na podjęcie działalności gospodarczej.

Część przedsiębiorców decyduje się na ustanowienie rozdzielności majątkowej nie będąc świadomym, iż działanie takie w żaden sposób nie poprawia ich sytuacji w przypadku problemów z wypłacalnością. Sens ustanowienia rozdzielności w powszechnym mniemaniu polega na tym, że w razie niewypłacalności przedsiębiorcy będzie on odpowiadał jedynie majątkiem osobistym, a majątek osobisty małżonka i udziały w majątku wspólnym będą bezpieczne. Rozwiązanie to jednak nie sprawdzi się, jeżeli przedsiębiorca w obawie przed niewypłacalnością będzie wyzbywał się swojego majątku przenosząc go do majątku osobistego drugiego małżonka. Tego rodzaju czynności mogą być bowiem stosunkowo łatwo zaskarżone przez wierzyciela tzw. skargą pauliańską.

Należy mieć świadomość, że dla odpowiedzialności dłużnika z majątku wspólnego kluczowe znaczenie ma zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania (np. podpis współmałżonka pod umową). Umożliwia ona bowiem wierzycielowi uzyskanie klauzuli wykonalności na udział dłużnika w majątku wspólnym i prowadzenie z niego egzekucji. Bez takiej zgody wierzyciel może prowadzić egzekucję tylko z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Dlatego w celu należytego zabezpieczenia majątku wspólnego, zamiast wprowadzania rozdzielności majątkowej, lepiej zwracać szczególną uwagę na ryzyko związane z wykonaniem umów zawieranych za zgodą współmałżonka.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.02.1964 r. - Kodeks rodziny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682)