Część umów zawieranych w ramach większości przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych ma charakter bezterminowy. Oznacza to, że zawarte są one na czas nieokreślony, a usługi świadczone na ich podstawie mają charakter ciągły. Przykładem tego typu umów mogą być kontrakty na dostawę mediów. Warto wiedzieć, jakie są konsekwencje zmiany takich umów w trakcie ich trwania i jakie zasady obowiązują w tym zakresie.
Umowa o charakterze bezterminowym ma specyficzny charakter. Zamiarem jej stron jest bowiem trwałość określonego stosunku prawnego i brak przerw w jej wykonaniu. Chodzi tu np. o dostawy prądu czy gazu. Dlatego strony w umowie, poza określeniem wzajemnych praw i obowiązków, ustalają także, że jest ona zawarta na czas nieokreślony, przewidując jednocześnie możliwość jej rozwiązania z zachowaniem terminu wypowiedzenia. Cechą charakterystyczną tego rodzaju kontraktów jest także sposób wprowadzania zmian do ich treści.
Zawarcie umowy bezterminowej o charakterze ciągłym jest dozwolone na podstawie określonej w Kodeksie cywilnym zasady swobody kontraktowania. Można w niej zatem nie tylko wskazać, że ma ona charakter bezterminowy, ale także ustalić najwcześniejszy możliwy termin jej wypowiedzenia. O ile bowiem z art. 3651 K.c. wynika, że zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu, to strony umowy mogą także określić, że nie może ona zostać wypowiedziana np. w ciągu dwóch lat od jej zawarcia. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13.06.2013 r., sygn. akt V CSK 391/12, stwierdzając, że art. 3651 K.c. nie wyłącza możliwości określenia w umowie bezterminowej o charakterze ciągłym najwcześniejszego terminu złożenia oświadczenia o jej wypowiedzeniu. O ile bowiem zakazane jest zamieszczanie w umowie bezterminowej o charakterze ciągłym postanowień, które uniemożliwiają jej rozwiązanie, to strony mogą ograniczyć możliwość wypowiedzenia przez czas w niej wskazany. Przy czym w sytuacji gdyby postanowienie takie przygotowane przez dostawcę usługi było skrajnie niekorzystne, jak np. umowne wyłączenie możliwości wypowiedzenia przez 10 lat od jej zawarcia, istnieje możliwość uwolnienia się od zobowiązania powołując się na jego nieważność na podstawie art. 58 § 1 K.c. jako czynność prawną sprzeczną z ustawą lub mającą na celu obejście ustawy.
Większość umów o charakterze ciągłym, z uwagi na powszechność ich zawierania oraz faktyczny brak wpływu odbiorcy usług na treść wzajemnych praw i obowiązków, zawierana jest przy wykorzystaniu wzorca umownego. Taki wzorzec może przybrać formę np. ogólnych warunków umownych, wzoru umowy czy regulaminu. W przypadku kontraktów zawieranych z konsumentami wzorzec jest wiążący, jeżeli został doręczony przed zawarciem umowy. Obowiązek ten nie dotyczy jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem tych powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Natomiast w przypadku gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści (np. w transakcjach pomiędzy przedsiębiorcami).
Pomimo że zamiarem stron umowy o charakterze ciągłym jest trwałość istniejącego zobowiązania, to obowiązujące przepisy dopuszczają możliwość zmiany treści kontraktu, która faktycznie wprowadzana jest w sposób jednostronny. W przypadku obowiązywania wzorca strona, od której on pochodzi, może zmienić jego treść. Jak bowiem wynika z art. 3841 K.c., wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli nie wypowiedziała ona umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Przy czym strona wydająca nową treść wzorca zobowiązana jest do zawiadomienia drugiej strony o jego treści. Regulacja ta ma bardzo doniosłe znaczenie, umożliwia bowiem stronie zmianę trwającego kontraktu bez uzyskania zgody kontrahenta. W praktyce zmiany wzorca następują bardzo często. Ma to miejsce chociażby w przypadku prowadzenia rachunku bankowego, gdy bank informuje np. za pośrednictwem kanałów elektronicznych w bankowości internetowej, że doszło do zmian w regulaminie prowadzenia konta bankowego.
W przypadku transakcji, które nie dotyczą tzw. drobnych bieżących spraw życia codziennego, lecz np. umów dotyczących kredytów frankowych czy polisolokat, należy uważnie sprawdzać, jakie zmiany zostają wprowadzone. Strona w takim przypadku ma bowiem możliwość wypowiedzenia umowy. W takiej sytuacji dochodzi co prawda do jej zakończenia, ale unika się w ten sposób wprowadzenia niekorzystnych zmian do treści stosunku prawnego. Co ważne, w przypadku sporu z przedsiębiorcą - dostawcą usługi, który dokonał zmiany treści wzorca w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami, a strona w związku ze zmianą nie wypowiedziała umowy, nie można skutecznie powoływać się na fakt nieznajomości nowej treści kontraktu. Strona jest bowiem nim związana. Należy więc pamiętać, aby sprawdzać wprowadzone zmiany, zwłaszcza w sytuacjach, które mogą skutkować powstaniem sporu.
"Przyjętym w polskim prawie sposobem normalnego oraz przedwczesnego zakończenia stosunków o charakterze trwałym jest wypowiedzenie wywierające skutek na przyszłość. Znosi ono stosunek prawny dopiero po upływie terminu wypowiedzenia, a gdy termin taki nie jest wymagany - z chwilą złożenia kontrahentowi oświadczenia o wypowiedzeniu". Wyrok SA w Poznaniu z dnia 20 maja 2008 r., sygn. akt I ACa 347/08 |
Podstawa prawa
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.)
|