Wypadek przy pracy to zdarzenie nagłe powodujące uraz, a nawet śmierć pracownika. Pracodawca w związku z nim bywa zmuszony do wypłaty świadczeń, których celem jest zrekompensowanie poszkodowanemu lub jego rodzinie skutków niefortunnego wydarzenia. W pewnych okolicznościach ich wartość może rozliczyć w rachunku podatkowym.
Ustawa o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242 ze zm.) przewiduje jednorazowe odszkodowanie dla:
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 13 ustawy o pdof oraz art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o pdop, kwota jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w wysokości określonej przez właściwego ministra nie stanowi kosztu podatkowego. Przepisy te nie dotyczą jednak pracodawców, gdyż odszkodowanie z ustawy wypadkowej wypłacane jest przez ZUS.
W rezultacie wypadku przy pracy poszkodowanemu przysługują równolegle dwie drogi dochodzenia roszczeń: z ZUS oraz bezpośrednio od pracodawcy.
Podstawą żądań odszkodowawczych od pracodawcy są głównie przepisy Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 380). I tak art. 444 § 1 K.c. stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Natomiast, w myśl art. 444 § 2 K.c., jeśli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać odpowiedniej renty. Ponadto pracownik, który uległ wypadkowi, może domagać się od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 K.c.). Gdy skutkiem wypadku jest śmierć pracownika, pracodawca może mieć też zobowiązania wobec jego rodziny (art. 446 K.c.).
Żadne z wymienionych świadczeń pracodawcy na rzecz pracownika nie figuruje w katalogu wydatków, które nie mogą być uwzględniane w kosztach uzyskania przychodów (art. 23 ust. 1 ustawy o pdof oraz art. 16 ust. 1 ustawy o pdop), dlatego droga do ich rozliczenia w rachunku podatkowym jest otwarta.
Ocena czy odszkodowanie, renta, zwrot kosztów leczenia lub zadośćuczynienie wypłacone przez pracodawcę mogą być uznane za koszt podatkowy zależy od ustalenia, czy świadczenia te poniesione zostały w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła.
Odpowiedzialność pracodawcy za wypadki przy pracy opiera się na zasadzie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej, które jest nierozerwalnie związane z normalnym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Wypadek przy pracy jest natomiast zdarzeniem nagłym i nieprzewidzianym, może więc mieć miejsce również tam, gdzie pracodawca dopełnił wszelkich przewidzianych prawem czynności służących zapewnieniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Mimo swojej staranności będzie on i tak zobligowany przepisami Kodeksu cywilnego do świadczeń rekompensujących pracownikowi skutki wypadku.
Uchylanie się przez pracodawcę od tych obowiązków nie sprzyjałoby utrzymaniu pozytywnego wizerunku firmy w oczach kontrahentów. Dla pozostałych pracowników byłby to sygnał, że ich prawa są zagrożone, co przekładałoby się na mniejszą mobilizację do pracy i zaangażowanie w wykonywane zadania. W dalszej perspektywie, przedsiębiorca mógłby mieć trudności ze skompletowaniem załogi, zwłaszcza w branżach szczególnie narażonych na wystąpienie wypadków przy pracy.
Powyższe okoliczności ściśle wiążą świadczenia wypłacane przez pracodawcę poszkodowanym pracownikom lub ich rodzinom z osiąganymi przychodami z działalności gospodarczej. To powoduje, że ich wartość może obciążać firmowe koszty podatkowe, co potwierdzają interpretacje wydawane przez fiskusa (por. interpretacje indywidualne Dyrektorów Izby Skarbowej: w Katowicach z dnia 5 stycznia 2016 r., nr IBPB-1-3/4510-547/15/TS, oraz w Poznaniu z dnia 31 marca 2015 r., nr ILPB3/423-720/14-2/JG). Fiskus wskazuje w nich, że jeżeli wypłata świadczeń rekompensujących skutki wypadku przy pracy następuje w oparciu o zasadę ryzyka, wówczas jest wydatkiem mieszczącym się w pojęciu tzw. kosztów pracowniczych, niezbędnych do osiągnięcia przez przedsiębiorcę celu w postaci przychodu.
Inaczej rzecz się ma, jeżeli wypadek przy pracy spowodowany był zaniedbaniami ze strony pracodawcy. Zarówno fiskus, jak i sądy administracyjne są zgodne, że wypłacenie odszkodowania (lub innych świadczeń) z tytułu wypadku przy pracy powstałego z winy pracodawcy nie może być kosztem podatkowym. Przykładowo, WSA w Łodzi w wyroku z dnia 11 stycznia 2011 r., sygn. akt I SA/Łd 1313/10, stwierdził, że nawet w najszerszym rozumieniu prowadzenia działalności gospodarczej nie mieści się powodowanie wypadków przy pracy i wypłacanie z tego tytułu odszkodowań.
Roszczenia z tytułu wypadku przy pracy mogą zostać uwzględnione przez pracodawcę, przez co pracownik nie ma potrzeby wchodzenia na drogę postępowania sądowego. Częściej jednak dochodzi do sporu sądowego, gdyż pracodawcy starają się zminimalizować wysokość obciążających ich świadczeń. Łączy się to z koniecznością poniesienia wydatków, takich jak koszty sądowe czy koszty zastępstwa procesowego. Nakłady te można rozliczyć w rachunku podatkowym, o ile wypadek przy pracy leżący u podstaw roszczeń pracowniczych nie był zawiniony przez pracodawcę.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.)
Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o pdop (Dz. U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.)