ZUS za zatrudnionych w firmie członków rodziny

W prowadzeniu firmy przedsiębiorcom często pomagają członkowie rodziny. Pojawiają się wówczas wątpliwości co do prawidłowego zgłoszenia w ZUS i opłacania za nich składek ubezpieczeniowych. Jeśli świadczona pomoc odbywa się bezumownie lub w ramach stosunku pracy, wtedy decydujące znaczenie ma wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego. W większości takich przypadków pomagający w firmie krewni przedsiębiorcy są ubezpieczeni w ZUS jako osoby współpracujące przy wykonywaniu działalności gospodarczej. Jeżeli jednak pomoc jest świadczona na podstawie umowy zlecenia, wówczas bez wyjątku należy stosować przepisy dotyczące zleceniobiorców.

"Współpracownik" przedsiębiorcy

Członek rodziny zatrudniony przez przedsiębiorcę na podstawie umowy o pracę lub pomagający w firmie bez zawarcia jakiejkolwiek umowy traktowany jest jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej. W tym przypadku istotne znaczenie ma jednak prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.

Co do zasady, każdą osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę uważa się - dla celów ZUS - za pracownika. Jednak w niektórych sytuacjach członek rodziny, zatrudniony na podstawie umowy o pracę, w świetle przepisów prawa pracy oraz podatku dochodowego jest traktowany jako pracownik, ale z punktu widzenia ubezpieczeniowego uważany jest w ZUS jako osoba współpracująca przy prowadzeniu firmy. W przypadku gdy pracownik spełnia warunki określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jest bowiem traktowany jako osoba współpracująca. Wynika to z art. 8 ust. 2 i 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Dla celów ubezpieczeniowych za osobę współpracującą z przedsiębiorcą uważa się bowiem: małżonka, dzieci (własne, drugiego małżonka, przysposobione), rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające. Osoby te są uważane za współpracujące wtedy, gdy pozostają z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu działalności. Reguła ta nie dotyczy tylko osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Za osoby współpracujące nie uważa się natomiast innych osób spokrewnionych z przedsiębiorcą, np. brata czy siostry. Zatrudnione na podstawie umowy o pracę, osoby te podlegają ubezpieczeniom na ogólnych zasadach (czyli jako pracownicy).

Osoba współpracująca z przedsiębiorcą obowiązkowo podlega z tego tytułu ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jedynie ubezpieczenie chorobowe jest dla niej dobrowolne.

Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności opłaca się w tych samych wysokościach co składki ubezpieczeniowe za przedsiębiorcę płacącego je na ogólnych zasadach, tj.:

• na ubezpieczenia społeczne - od podstawy wymiaru nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych,
   
• na ubezpieczenie zdrowotne - od podstawy stanowiącej 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku.

Jeśli osoba współpracująca została objęta ubezpieczeniami w trakcie miesiąca kalendarzowego, wówczas najniższa podstawa wymiaru składek społecznych za ten miesiąc podlega proporcjonalnemu zmniejszeniu. Zmniejszenia dokonuje się dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Nie ulega natomiast zmniejszeniu podstawa wymiaru składki zdrowotnej. Jest ona bowiem miesięczna i niepodzielna.

Jeśli członek rodziny ubezpieczony jako osoba współpracująca z przedsiębiorcą za swoją pracę nie uzyska w danym miesiącu przychodu, przedsiębiorca i tak ma obowiązek naliczyć za niego składki ZUS (przykład).

Składki ubezpieczeniowe (zarówno społeczne, jak i zdrowotną) za osobę współpracującą w firmie finansuje i opłaca w całości, z własnych środków, osoba prowadząca działalność. Finansowanie składek ZUS w taki sposób za osoby współpracujące ma wpływ na rozliczenie podatkowe uzyskanego przez nie dochodu.

Najniższe podstawy wymiaru składek w 2012 r. dla osoby zgłoszonej w ZUS jako współpracująca z przedsiębiorcą:

Zmiana ubezpieczeń po ślubie z pracodawcą

Trzeba pamiętać, że w przypadku gdy np. przedsiębiorca zawrze związek małżeński z pracownicą, która jest u niego zatrudniona na podstawie umowy o pracę, wówczas - dla celów ubezpieczeniowych - nie będzie ona już traktowana jako pracownik. Od dnia zawarcia związku małżeńskiego uważa się ją za osobę współpracującą z przedsiębiorcą. Od tego bowiem dnia jest ona już członkiem rodziny przedsiębiorcy. Jako osoba współpracująca będzie podlegała ubezpieczeniom, o ile oczywiście małżonkowie prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

Zatrudnienie w spółce

Inaczej jest, gdy pracownica jest zatrudniona w spółce (np. cywilnej, jawnej) i zawiera związek małżeński z jednym ze wspólników tej spółki. W takim przypadku nadal podlega ubezpieczeniom w ZUS jako pracownik. Dla celów ubezpieczeniowych nie ma bowiem znaczenia, że pozostaje ona z jednym ze wspólników spółki w związku małżeńskim i prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Osoba taka ma zawartą umowę o pracę ze spółką, a nie z konkretną osobą prowadzącą działalność. Oznacza to w konsekwencji, że płatnikiem jej składek ZUS jest spółka, z którą ma zawartą umowę o pracę, a nie dana osoba prowadząca działalność (tutaj: wspólnik spółki).

Rodzina na zleceniu

Co do tytułu ubezpieczenia nie ma natomiast żadnych zastrzeżeń w przypadku zatrudnienia członka rodziny na podstawie umowy zlecenia. W takiej sytuacji fakt prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego przez osobę wykonującą zlecenie oraz przedsiębiorcę jest bez znaczenia.

Obowiązek ubezpieczeń z tytułu zlecenia wykonywanego przez członka rodziny ustala się na zasadach określonych dla zleceniobiorców.

Jeśli więc przedsiębiorca zawrze np. z żoną umowę zlecenia, to powinien za nią opłacać składki ZUS tak jak za każdego innego zleceniobiorcę. W przypadku gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność zatrudnia na podstawie umowy zlecenia członka swojej rodziny, osoba zatrudniona podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu jako zleceniobiorca, a nie jako osoba współpracująca w firmie.

Dla osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia obowiązkowe są z tego tytułu ubezpieczenia: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne. Jeśli zleceniobiorca ma inny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń (np. z umowy o pracę z pensją w kwocie co najmniej minimalnej płacy), wówczas ze zlecenia podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Składki ubezpieczeniowe (społeczne i zdrowotne) za zleceniobiorców wynagradzanych w sposób kwotowy, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie, nalicza się od przychodu w rozumieniu przepisów o pdof, uzyskiwanego z umowy zlecenia.

Z pewnością korzystnie jest (pod względem składkowym oczywiście) zatrudnić na podstawie umowy zlecenia członka rodziny posiadającego status ucznia lub studenta, który nie ma jeszcze ukończonych 26 lat. Takiego zleceniobiorcy przedsiębiorca w ogóle nie zgłasza do ubezpieczeń ani też nie nalicza i nie opłaca za niego składek ZUS od wypłacanego mu wynagrodzenia ze zlecenia.

Zleceniobiorcy będący uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat, nie podlegają bowiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W konsekwencji nie podlegają też ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Bez składki na FGŚP

Zasadniczo na każdym pracodawcy, wobec którego stosuje się przepisy ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ciąży obowiązek opłacania składki na FGŚP za osoby zatrudnione m.in. na podstawie umowy o pracę czy umowy zlecenia, które podlegają z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wyjątek jednak stanowi małżonek pracodawcy, a także dzieci (własne, drugiego małżonka i przysposobione), rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiające, a także rodzeństwo, wnuki, dziadkowie, zięciowie i synowe, bratowe, szwagierki i szwagrowie. W tym przypadku nie ma znaczenia, z jakiego tytułu jest ubezpieczona osoba zatrudniona: współpracy z przedsiębiorcą, umowy o pracę czy umowy zlecenia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.)