Kolejną, po działalności operacyjnej, sferą działalności jednostki prezentowaną w rachunku przepływów pieniężnych jest działalność inwestycyjna, inaczej zwana działalnością lokacyjną. Swoim zakresem obejmuje ona nabywanie lub zbywanie aktywów trwałych (z wyjątkiem długoterminowych rozliczeń międzyokresowych i należności długoterminowych, jeżeli dotyczą one działalności operacyjnej) oraz krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentów), jak również wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem tych, dotyczących podatku dochodowego.
Jak wynika z powyższego zakresu, pojęcie działalności inwestycyjnej dla rachunku przepływów jest znacznie szersze niż dla potrzeb sporządzania bilansu czy rachunku zysków i strat. Na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych należy kierować się zatem dwoma kryteriami, tj. zakwalifikowaniem składnika majątku do jednej z powyżej wyszczególnionych pozycji aktywów i przepływem pieniężnym z nim związanym.
Niezależnie od przyjętej metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych (pośredniej czy bezpośredniej) - przepływy z działalności inwestycyjnej sporządza się zawsze zestawiając ze sobą kwoty wpływów i wydatków. Pamiętać należy, że przepływy pieniężne dotyczące tej działalności wykazuje się w kwotach netto, a VAT z tytułu transakcji powiązanych z tą działalnością wykazuje się w przepływach z działalności operacyjnej.
Przykład
Spółka partnerska "Beta" sprzedała w 200X r. za kwotę brutto: 24.600 zł maszyny produkcyjne całkowicie zamortyzowane, które wykazywała w środkach trwałych. Kontrahent uregulował należność, a spółka odprowadziła VAT od tej transakcji. W rachunku przepływów pieniężnych spółka "Beta" zaprezentowała powyższe transakcje następująco (w uproszczeniu):
|
W praktyce zdarza się, że nabycie inwestycji jest rozliczane w walucie obcej. Jeśli w wyniku wyceny zobowiązań czy należności w walutach obcych dotyczących działalności inwestycyjnej powstają zrealizowane różnice kursowe, to wykazuje się je łącznie z przepływami z działalności inwestycyjnej.
Przykład
Spółka z o.o. "Gamma" w 200X r. zakupiła budowlę za: 630.000 EUR. Zgodnie z umową, płatność ma być uregulowana w dwóch równych ratach. Pierwszą ratę spółka wpłaciła w bieżącym roku, a drugą ureguluje w przyszłym. W rachunku przepływów pieniężnych za 200X r. sporządzonym metodą pośrednią, w przepływach inwestycyjnych, spółka wykaże jedynie różnice kursowe, które zostały naliczone przy rozliczeniu pierwszej raty, ze względu na fakt zrealizowania różnic kursowych poprzez zapłatę. Druga rata, pozostająca w zobowiązaniach, będzie podlegała wykazaniu jedynie w przepływach z działalności operacyjnej w pozycji A.II.2. "Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych", gdzie jako korekta niepieniężna będzie eliminowana z zysku (straty) netto. |
Zakwalifikowanie składnika majątku do określonych pozycji aktywów w sposób bezpośredni oddziałuje na kwestię prezentacji przepływów z działalności inwestycyjnej. Dokonuje się bowiem podziału wpływów i wydatków na cztery podstawowe kategorie, które związane są ze sposobem wykorzystania danego składnika majątku. Obejmują one kolejno operacje dotyczące: wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych, aktywów finansowych oraz pozostałych inwestycji.
Zauważyć należy, że wskazane tytuły są uszeregowane według rosnącej łatwości w upłynnieniu aktywów. Zatem sposób ich prezentacji niesie dodatkową wartość analityczną, np. wskazując w jak "płynne" inwestycje jednostka kieruje swoje środki pieniężne. Pomimo że tytuły kategorii są takie same dla wpływów, jak i dla wydatków, to zawartość poszczególnych pozycji jest różna. Stąd warto przeanalizować każdy tytuł z osobna.
Wpływy z działalności inwestycyjnej to kwoty, które jednostka uzyskała ze spieniężenia określonych aktywów bądź korzyści, które inwestycyjny składnik majątku ze sobą niesie. Podział tych korzyści jest również elementem prezentacji w rachunku przepływów pieniężnych.
Wpływy ze sprzedaży majątku trwałego |
W pierwszych dwóch pozycjach rachunku wykazywane są jedynie wpływy ze sprzedaży niefinansowych aktywów trwałych, kolejno tych, które jednostka wykorzystywała na własne potrzeby, a następnie tych zaliczanych przez jednostkę do bilansowej pozycji inwestycji. Inne bezpośrednie pożytki z tytułu wykorzystania tych aktywów, np. uzyskiwane opłaty czynszowe czy licencyjne, wykazywane są dalej w rachunku, konkretnie w pozycji innych wpływów z działalności inwestycyjnej. W ten sposób, obok klarowności prezentacji, można uzyskać informację, jakie kwoty pieniężne jednostka uzyskała z tytułu sprzedaży niefinansowego majątku trwałego. Są to dane szczególnie interesujące do analizy - pozwalają porównać kwoty uzyskane ze sprzedaży z bilansową wartością tych aktywów, która w większości przypadków opiera się na danych historycznych.
Przypominamy, że w pozycji wpływów ze spieniężenia majątku trwałego wykorzystywanego do celów działalności operacyjnej wykazywana jest jedynie sprzedaż tych składników. Należy zatem pamiętać, że do pozycji tej nie kwalifikuje się zwrotu zaliczek na poczet zakupu wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych. Znajdują one swoje odzwierciedlenie w pozycji innych wpływów inwestycyjnych. Trudno jest bowiem w takim przypadku mówić o upłynnieniu trwałego składnika majątku - jest to odzyskanie kwoty, która została uprzednio wydatkowana na cel inwestycyjny.
Wpływy z aktywów finansowych |
Znacznie szerszy zakres prezentacji posiada kolejna kategoria, dotycząca długoterminowych i krótkoterminowych inwestycji w aktywa finansowe (z wyjątkiem środków pieniężnych i aktywów finansowych, których termin płatności lub wymagalności nie jest dłuższy niż 3 miesiące). Jest dla nich wprowadzony dodatkowy element podziału na wpływy z jednostek powiązanych i niepowiązanych.
Aktywa finansowe w jednostkach powiązanych dotyczą zarówno wszystkich jednostek nadrzędnych w stosunku do podmiotu sporządzającego rachunek, jak również wszystkich jej jednostek podporządkowanych. W tej pozycji w sposób zagregowany prezentuje się zarówno korzyści z tytułu sprzedaży, jak i posiadania tych aktywów. Zaznaczyć należy, że jeżeli łączne wpływy z tych tytułów byłyby na tyle istotne, że prowadziłoby to braku wiernego odzwierciedlenia, to prezentację można rozszerzyć w podziale analogicznym do prezentacji dla jednostek niepowiązanych.
Co szczególnie istotne, prezentacja wpływów z aktywów finansowych w jednostkach powiązanych obejmuje wszelkie gotówkowe wpływy ze sprzedaży udziałów w takich jednostkach, za wyjątkiem wartości uzyskanych ze zbycia udziałów/akcji w jednostce dominującej, gdyż traktuje się je tak jak udziały/akcje własne na mocy art. 362 ust. 4 K.s.h.
Znacznie szerzej wygląda sposób prezentacji wpływów z aktywów finansowych w pozostałych jednostkach. Dokonuje się podziału korzyści z tych aktywów na pięć źródeł:
1) sprzedaż - wykazuje się tutaj wpływy ze sprzedaży długo- i krótkoterminowych aktywów finansowych,
2) prawa wynikające z posiadania - prezentuje się tutaj dywidendy i udziały w zyskach innych jednostek, w tym także wpływy zaliczek otrzymanych na poczet dywidendy,
3) spłata pożyczek - kwota tu prezentowana to równowartość uzyskanych w danym roku spłat pożyczek udzielonych na okres dłuższy niż rok (od dnia ich udzielenia),
4) odsetki - obejmują wpływy z tytułu odsetek otrzymanych przez jednostkę od udzielonych pożyczek czy lokat oraz inne pieniężne korzyści z posiadania przez jednostkę aktywów finansowych, na okres dłuższy niż 3 miesiące; odsetki od lokat dokonanych na okres krótszy zalicza się do działalności operacyjnej,
5) inne - dotyczą pozostałych wpływów z tytułu aktywów finansowych, niewykazanych w poprzednich pozycjach.
Przykład
Spółka akcyjna "Alfa" przeanalizowała transakcje związane z aktywami finansowymi, stwierdzając że w 200X r. wystąpiły następujące przepływy pieniężne: 1) uzyskano kwotę dotyczącą pożyczki, której termin spłaty przypada w lutym 200X+1 r. o wartości: 32.800 zł (w tym odsetki: 4.000 zł), 2) uzyskano kwotę dotyczącą pożyczki, której termin spłaty przypadał za 2 lata o wartości: 49.800 zł (w tym odsetki: 9.800 zł). W rachunku przepływów pieniężnych spółka "Alfa" wykazała te transakcje w sposób następujący (w uproszczeniu):
|
Inne wpływy inwestycyjne |
Ostatnią wykazywaną w rachunku przepływów pieniężnych kategorią są inne wpływy inwestycyjne, do których zalicza się wszystkie pozostałe uzyskane środki pieniężne, które jednostka zakwalifikowała do sfery inwestycyjnej. Znajdą się tutaj zatem głównie wpływy z niefinansowych aktywów trwałych, które wynikają z przeznaczenia lub sposobu wykorzystywania tych aktywów. Są to np. wpływy z najmu inwestycji w nieruchomości, ze sprzedaży innych niż aktywa finansowe inwestycji krótkoterminowych, zwrot zaliczek udzielonych na poczet zakupu składników działalności inwestycyjnej, wpływy środków pieniężnych z tytułu przejęcia innej jednostki, spłata udzielonej pożyczki krótkoterminowej.
Przykład
Spółka komandytowa "Epsilon" wykazuje w aktywach nieruchomość inwestycyjną, z której uzyskuje dochody z najmu w kwocie: 10.455 zł miesięcznie (w tym VAT: 1.955 zł). W 200X r. wpływy z najmu (bez VAT) wyniosły: 93.500 zł. Pod koniec listopada 200X r. spółka sprzedała nieruchomość za: 984.000 zł (w tym VAT: 184.000 zł), uzyskując wpływ w grudniu 200X r. W rachunku przepływów pieniężnych spółka "Epsilon" wykazała powyższą transakcję następująco (w uproszczeniu):
|
Wydatki na działalność inwestycyjną generalnie dotyczą kierunków lokowania środków pieniężnych na cele inwestycyjne. Zakres poszczególnych pozycji w porównaniu do ujawnień wpływów jest zbliżony, niemniej jednak w kilku pozycjach spotyka się znacznie odmienne rozwiązania w prezentacji.
Wydatki na nabycie aktywów trwałych |
W praktyce przeznaczenie zasobów finansowych na inwestycje najczęściej wiąże się z pozyskaniem określonego składnika aktywów. Dlatego dla dwóch pierwszych pozycji, czyli niefinansowych aktywów trwałych wykorzystywanych odpowiednio w podstawowej działalności operacyjnej oraz na cele inwestycyjne (w rozumieniu bilansowym), będą to głównie wydatki netto na ich nabycie. Zaznaczyć należy, że do tej wartości wlicza się wszystkie poniesione wydatki pieniężne, nie tylko "czystą wartość" nabytego składnika majątku.
Przykład
Spółka akcyjna "Zeta" w 200X r. nabyła grunt o wartości: 200.000 zł przeznaczony pod budowę. Jednocześnie poniosła wydatki na opłaty notarialne i sądowe o wartości: 1.534,55 zł (w tym VAT podlegający odliczeniu: 249,55 zł). Wszystkie zobowiązania jednostka uregulowała w roku nabycia. W rachunku przepływów pieniężnych spółka "Zeta" wykazała powyższą transakcję następująco (w uproszczeniu):
|
Zaliczki wpłacone na poczet zakupu aktywów trwałych |
Należy jednak zaznaczyć, że swoisty wyjątek w zakresie prezentacji stanowią zaliczki udzielone na poczet zakupu wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych. W przypadku wydatkowanych zaliczek konieczne jest stwierdzenie jak silnie wpłacona zaliczka wiąże się z ostateczną transakcją nabycia składnika majątku. Jeżeli bowiem jednostka uzna, że kwota zaliczki jest znaczna, prawdopodobieństwo faktycznego nabycia duże, a termin realizacji krótki, to można wydatek na zaliczkę wykazać w pozycji dotyczącej nabycia składników aktywów jednostki. Gdy jednostka uzna, że transakcja ta nie wpłynie znacznie na wierny i rzetelny obraz przepływów pieniężnych - ujawnia zaliczkę w pozycji innych wydatków z działalności inwestycyjnej. Dodać należy, że w przypadku wykazania zaliczki w wydatkach na nabycie niefinansowych aktywów trwałych wymaga to ujawnienia w informacji dodatkowej wraz z podaniem kwoty zaliczki i terminu realizacji zakupu.
Przykład
Spółka partnerska "Eta" w listopadzie 200X r. wpłaciła zaliczkę na zakup spersonalizowanej dla niej maszyny produkcyjnej. Kwota zaliczki wyniosła 50% jej całkowitej wartości, a kontrahent budzi zaufanie szybkiej i pewnej realizacji transakcji. Spółka przeanalizowała to zdarzenie gospodarcze i zdecydowała się ujawnić wartość wpłaconej zaliczki w pozycji wydatków inwestycyjnych dotyczących nabycia rzeczowych aktywów trwałych. W lutym 200X+1 r. kontrahent poinformował spółkę o trudnościach w realizacji transakcji w terminie i aneksem przesunięto termin dostarzenia maszyny na lipiec 200X+1 r. Nowa informacja skłoniła spółkę do ponownego przeanalizowania tego zdarzenia gospodarczego. Spółka uznała, że w stosunku do dnia bilansowego (31.12.200X r.) niespełniony jest warunek krótkiego terminu realizacji, wobec czego zdecydowała się na wykazanie kwoty zaliczki w pozycji innych wydatków inwestycyjnych. |
Wydatki na aktywa finansowe |
W pozycji wydatków poniesionych na aktywa finansowe prezentuje się wydatki na aktywa w jednostkach powiązanych i w pozostałych jednostkach.
W wydatkach związanych z jednostkami powiązanymi wykazuje się wszelkie nakłady pieniężne poniesione na pozyskanie ich aktywów finansowych za wyjątkiem tych, poniesionych na akcje i udziały jednostki dominującej. Wynika to z traktowania, na mocy prawa spółek, takich instrumentów kapitałowych jak udziałów/akcji własnych. Zaznaczyć należy, że jeśli wydatki ponoszone na jednostki powiązane są na tyle istotne, że prowadzą do zniekształcenia wiernego odzwierciedlenia rzeczywistości w rachunku przepływów pieniężnych, to można zastosować sposób prezentacji analogiczny, jak przy jednostkach niepowiązanych.
Natomiast w przepływach dotyczących pozostałych jednostek dokonuje się podziału na:
1) wydatki dotyczące nabycia aktywów finansowych - równowartość środków pieniężnych przeznaczonych na nabycie udziałów i akcji innych jednostek, papierów wartościowych oraz innych aktywów finansowych, niezaliczonych do ekwiwalentów środków pieniężnych,
2) wydatki z tytułu udzielania pożyczek długoterminowych - wartość tych pożyczek, których okres spłaty jest dłuższy niż rok od dnia ich udzielenia.
Inne wydatki inwestycyjne |
Ostatnią prezentowaną pozycją są inne wydatki inwestycyjne. Wykazuje się w tej pozycji wszystkie pozostałe wydatki, które można przypisać do działalności inwestycyjnej, a nie wykazano ich w poprzednich trzech pozycjach. Prezentuje się tutaj np. udzielone pożyczki krótkoterminowe, wydatki na zakup innych niż aktywa finansowe inwestycji krótkoterminowych czy zaliczki na zakup rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych i prawnych lub inwestycji w nieruchomości, a także wydatki związane ze sprzedażą rzeczowych aktywów trwałych oraz inwestycji w nieruchomości obciążające jednostkę.
Przykład
W spółce komandytowo-akcyjnej "Theta" wystąpiły w 200X r. następujące operacje: 1) zakupiono samochód osobowy; na dzień bilansowy jednostka wpłaciła zaliczkę w kwocie: 7.380 zł (w tym VAT, który jednostka rozliczyła: 1.380 zł), 2) udzielono pożyczek: a) pracownikowi, z terminem spłaty we wrześniu 200X+1 r., na kwotę: 9.000 zł, b) komplementariuszowi, z terminem spłaty za 3 lata, na kwotę: 60.000 zł, 3) zakupiono dwa obrazy od obiecujących malarzy, w nadziei na wzrost wartości obrazów w czasie; wydatkowana kwota to: 15.000 zł. W rachunku przepływów pieniężnych za 200X r. spółka "Theta" powyższe operacje wykazała następująco (w uproszczeniu):
|
|