Pozbawienie czy ograniczenie właściciela prawa własności rzeczy może nastąpić tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach. Ochrona własności zapewniona jest m.in. poprzez ustawowe określenie przesłanek uzasadniających wywłaszczenie i związane z nim procedury. Z uwagi jednak na szczególny cel publiczny, jakim jest budowa dróg, przewidziano znacznie szybszy i niestety mniej korzystny dla właścicieli proces wywłaszczenia nieruchomości. Chodzi o tzw. specustawę drogową, która wyłącza stosowanie ogólnych przepisów o wywłaszczeniu.
Celem specustawy drogowej jest przyspieszenie budowy dróg. Regulację tę stosuje się do inwestycji w zakresie dróg publicznych w rozumieniu ustawy o drogach publicznych. W odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich stosowne decyzje podejmuje wojewoda, natomiast w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych, kompetencje takie posiada starosta wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.
W pierwszej kolejności konieczne jest złożenie do właściwego organu przez zarządcę drogi wniosku o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Z punktu widzenia właściciela nieruchomości istotne jest, że już we wniosku określa się m.in. nieruchomości lub ich części, które planowane są do przejęcia na rzecz Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego czy nieruchomości lub ich części, z których korzystanie będzie ograniczone. Istotne jest zatem to, aby zapoznać się z treścią takiego wniosku. O wszczęciu postępowania wysyła się stosowne zawiadomienia m.in. właścicielom wspomnianych nieruchomości, które zawierają informację m.in. o terminie i miejscu, w którym strony mogą zapoznać się z aktami sprawy.
To właśnie na tym etapie właściciel nieruchomości może pozyskiwać informacje o całym przedsięwzięciu, tak aby w przyszłości skuteczniej mógł kwestionować wydaną w sprawie decyzję.
Wydanie decyzji następuje w terminie 90 dni od złożenia wniosku. Dla właściciela nieruchomości ważne jest, że na jej mocy następuje skutek wywłaszczenia, tj. nieruchomości wskazanego we wniosku przechodzą na własność Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Należy pamiętać, że przy wywłaszczeniu w tym trybie nie wydaje się odrębnej decyzji o wywłaszczeniu.
Właściciel ma prawo wnieść odwołanie od takiej decyzji. Musi jednak pamiętać, że nie zostanie ona mu doręczona. Właściwy organ zawiadamia o wydaniu decyzji w drodze publicznego obwieszczenia odpowiednio w urzędzie wojewódzkim lub starostwie powiatowym oraz w urzędach gmin właściwych ze względu na przebieg drogi, w urzędowych publikatorach teleinformatycznych, a także w prasie lokalnej. Zawiadomienie wysłane jest również na adres dotychczasowego właściciela wywłaszczonej nieruchomości.
Od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stronie służy odwołanie. W szczególny sposób liczony jest w tej sytuacji termin do wniesienia odwołania. Doręczenie dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu zawiadomienia o wydaniu decyzji, nie wyłącza w stosunku do tych osób skutków zawiadomienia o wydaniu decyzji w drodze publicznego ogłoszenia zgodnie z art. 49 Kodeksu postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.). Dopiero upływ czternastu dni od dnia publicznego ogłoszenia skutkuje otwarciem biegu kolejnego, 14-dniowego terminu do złożenia odwołania przez strony, którym decyzja nie została doręczona w sposób bezpośredni.
Określenie odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości następuje w kolejnym etapie. Decyzję w tej sprawie wydaje organ, który wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Jeżeli decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, decyzję ustalającą wysokość odszkodowania wydaje się w terminie 60 dni od dnia nadania tego rygoru.
Zasadniczo do ustalenia wysokości i wypłacenia odszkodowania stosuje się przepisy ogólne określone w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Są jednak pewne wyjątki. W przypadku, w którym dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 30 dni - wysokość odszkodowania powiększa się o kwotę równą 5% wartości. Termin ten liczy się o dnia zawiadomienia o wydaniu decyzji o zezwoleniu na lokalizację inwestycji drogowej, doręczenia postanowienia o nadaniu decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności lub od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na inwestycję stała się ostateczna. Z kolei w przypadku nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, wysokość odszkodowania powiększa się o kwotę 10 tys. zł.
Na wniosek osoby uprawnionej do otrzymania odszkodowania za nieruchomość wypłaca się zaliczkę w wysokości 70% odszkodowania ustalonego przez organ pierwszej instancji w decyzji ustalającej wysokość odszkodowania. Wypłata zaliczki następuje jednorazowo w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku. I w tym przypadku stronie służy prawo wniesienia odwołania od decyzji w sprawie wysokości odszkodowania.
Odwołanie strony od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej rozpatruje się w terminie 30 dni, a skargę do sądu administracyjnego w terminie dwóch miesięcy.
Specustawa drogowa z założenia, z uwagi na swój cel, została uchwalona na ściśle określony okres. W przepisach końcowych wskazano bowiem, że przepisy rozdziałów 1-5 ustawy (a więc praktycznie całość aktu prawnego) tracą moc z dniem 31 grudnia 2023 r. Z drugiej strony pamiętać należy, że termin ten był już kilkukrotnie przedłużany.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1474)
|