Mamy zamiar zmienić zapisy regulaminu ZFŚS. Do wykazanych (za poprzedni rok kalendarzowy) dochodów opodatkowanych należy dołączyć PIT, do innych np. alimentów, stypendiów - zaświadczenia, a z gospodarstwa rolnego - decyzję z gminy. Jakiego dokumentu należy zażądać w przypadku osób prowadzących działalność, rozliczających się w formie ryczałtu (PIT-28), a jakiego dla rozliczających się w formie karty podatkowej?
Przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej Funduszu) uzależnione jest od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Tak stanowi art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 800), dalej ustawy. Ponieważ taki wymóg ustalił sam ustawodawca, bez informacji o tych trzech kryteriach socjalnych nie można przyznać pracownikowi jakichkolwiek świadczeń z Funduszu. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I PKN 267/01, OSNP 2004/6/99), w którym przyznał pracodawcy prawo, na podstawie przepisów ustawy i wydanego zgodnie z jej przepisami regulaminu, do "gromadzenia" informacji o sytuacji materialno-życiowej pracownika, aby przyznać mu świadczenie socjalne.
O sytuacji materialnej pracownika w głównej mierze decydują jego dochody. To one determinują jego zdolność do pokrywania potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych zarówno własnych, jak i członków jego rodziny. Orzecznictwo nie jest jednak jednolite w tym, jak należy rozumieć pojęcie "dochodu". W wyroku z 7 maja 2013 r. (sygn. akt I PK 296/12) Sąd Najwyższy uznał, że: "(...) kryterium wysokości wynagrodzenia miesięcznego pracowników (...) mieści się (...) w ocenie sytuacji materialnej pracownika i może mieć związek z sytuacją życiową. (...)". Jednak w późniejszym wyroku z 8 stycznia 2014 r. (sygn. akt I UK 202/13) Sąd ten stwierdził, że: "(...) Właściwym odzwierciedleniem sytuacji majątkowej, rodzinnej i finansowej (...) jest wysokość dochodu przypadającego na członka jego rodziny. (...)". W rzeczywistości wybór formy ustalania dochodu należy do pracodawcy, który powinien kierować się przekonaniem, że wybrana przez niego metoda najlepiej będzie odzwierciedlać sytuację materialną pracownika (por. Ł. Chruściel w: Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz, Warszawa 2015). Możliwość wyboru metody potwierdził również Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt II PK 156/07, OSNP 2009/7-8/96), stwierdzając, że: "(...) możliwe jest przyjęcie średniego dochodu na członka rodziny jako usprawiedliwionego kryterium oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat z funduszu świadczeń socjalnych, bo jest to obiektywnie czytelny i miarodajny sposób oceny zasadności ubiegania się o świadczenia z tego funduszu (...)". Tym samym Sąd zaaprobował możliwość przyjęcia tej właśnie formy ustalania sytuacji materialnej pracownika, nie przesądzając jednocześnie, iż jest to jedyny właściwy sposób jej sprawdzenia. Co więcej, kierując się zasadami logiki, należy dojść do wniosku, że na sytuację materialną pracownika wpływa ponadto okoliczność, czy posiada on dodatkowe źródła dochodu. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I PKN 267/2001, OSNP 2004/6/99), uznając, iż w art. 8 ust. 2 ustawy jest: "(...) zawarta zasada przyznawania ulgowych usług i świadczeń oraz dopłat z Funduszu według kryteriów o charakterze wyłącznie socjalnym, tj. uzależnionych co do zasady i wysokości od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu. Z tego zaś punktu widzenia nie może być obojętne to, czy i jakie dochody osiąga pracownik poza zakładem pracy, w którym ubiega się o świadczenie, oraz jaka jest sytuacja życiowa wszystkich członków jego rodziny, z którymi prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Jeżeli więc przyznawanie świadczeń jest uzależnione od wymienionych wyżej kryteriów, to oczywiste staje się, że sytuacja pracownika lub innej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu wymaga każdorazowo wyjaśnienia, ustalenia i oceny. (...)".
Zwracamy uwagę! Należy podkreślić, iż: "(...) uznając za wiodące kryterium zróżnicowania pomocy socjalnej w oparciu o dochody rodziny, nie dostrzega istotnych wad tego kryterium, które wcale nie czynią go lepszym od kryterium (...) dochodu w zakładzie)." (por. wyroki SA w Białymstoku z 13 maja 2015 r., sygn. akt III AUA 42/15 i III AUA 514/15).
Ustawodawca, jak to wykazano powyżej, nie tylko nie narzuca pracodawcom sposobu badania sytuacji materialnej osób ubiegających się o przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz ustalenie wysokości dopłat z Funduszu, ale również nie określa sposobu, w jaki ma nastąpić jej udokumentowanie. W związku z powyższym również i ta kwestia została pozostawiona pracodawcy. W praktyce występują różne rozwiązania, np.: oświadczenie pracownika; oświadczenie pracownika wraz z okazaniem do wglądu dokumentów potwierdzających prawdziwość danych zawartych w oświadczeniu; oświadczenie pracownika wraz z załączonymi kopiami dokumentów potwierdzającymi prawdziwość danych zawartych w oświadczeniu.
W przypadku uzyskiwania przez pracownika dodatkowo, poza stosunkiem pracy, przychodu z działalności gospodarczej opodatkowanej ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, zobowiązany jest on do złożenia w urzędzie skarbowym rocznego zeznania o wysokości uzyskanego przychodu, wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Powinno być ono złożone według ustalonego wzoru (PIT-28), w terminie do 31 stycznia następnego roku - art. 21 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.), dalej ustawy o zryczałtowanym podatku. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany rok podatkowy, chyba że naczelnik urzędu skarbowego wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku (art. 21 ust. 4 ustawy o zryczałtowanym podatku). Na zasadzie analogii do osób zatrudnionych dodatkowo w ramach kolejnego/kolejnych stosunków pracy - pracodawca zatrudniający pracownika, który poza stosunkiem pracy w jego zakładzie uzyskuje przychody z działalności gospodarczej opodatkowanej ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, ma prawo żądać od zatrudnionego okazania do wglądu lub dołączenia kserokopii rocznego zeznania (PIT-28) złożonego w urzędzie skarbowym.
Powyższą możliwość dopuścił bowiem Główny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO), w odniesieniu nawet do członków rodziny pracownika (stanowisko GIODO dostępne w całości na stronie internetowej www.giodo.gov.pl). W takim jednak przypadku - zdaniem GIODO - wystarczające dla dokonania weryfikacji powinno być przedstawienie takiego dokumentu jedynie do wglądu pracodawcy. Tym bardziej należy uznać istnienie takiej możliwości w odniesieniu do własnych pracowników. GIODO podkreślił przy tym, że w powyższych okolicznościach zbieranie i przetwarzanie przez pracodawcę danych osobowych, obejmujących informacje o szeroko rozumianych dochodach pracownika, jest:
co jest zgodne z art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 922).
W zaprezentowanym stanowisku GIODO zwraca również uwagę na fakt, iż aktualna linia orzecznicza sądów pracy i ubezpieczeń społecznych także opowiada się za przyjęciem rozwiązań polegających na respektowaniu oświadczeń o wysokości dochodu przypadającego na jednego członka rodziny ze wskazaniem ile osób i w jakim wieku składa się na rodzinę pracownika (por. uzasadnienie wyroku SA w Poznaniu z 7 sierpnia 2014 r., sygn. akt III AUA 2028/13).
Jeżeli zaś chodzi o osoby prowadzące działalność gospodarczą opodatkowaną w formie karty podatkowej, to są oni z mocy prawa zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Jedynie na żądanie klientów obowiązani są do wydawania im rachunków i faktur stwierdzających sprzedaż wyrobu, towaru lub wykonanie usługi (art. 24 ust. 1 ustawy o zryczałtowanym podatku). Mogą oni zatem udokumentować swoje przychody np. na podstawie:
Ważne: Pracodawca jest obowiązany do ustalenia regulaminu Funduszu, w którym określa zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z Funduszu oraz zasady przeznaczania jego środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej. |
Treść regulaminu Funduszu pracodawca ustala z zakładową organizacją związkową lub organizacją reprezentatywną, a w razie ich braku - w uzgodnieniu z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów (art. 8 ust. 2 ustawy).
Zarówno określenie sposobu badania sytuacji materialnej osób ubiegających się o przyznanie ulgowych usług i świadczeń (tj. dochód pracownika, ogół dochodów pracownika czy dochód na jednego członka rodziny), sposób jej udokumentowania (oświadczenie, oświadczenie wraz z wglądem w dokumenty czy oświadczenie wraz z załączonymi kserokopiami dokumentów) oraz wysokość dopłat z Funduszu, musi mieć swoje umocowanie w wewnątrzzakładowym akcie normatywnym.
|