Zmiany w zakresie prawa do zasiłku macierzyńskiego

Z dniem 14 sierpnia 2015 r. wejdą w życie przepisy umożliwiające skorzystanie z zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczonego ojca dziecka w sytuacji, gdy nieubezpieczona matka dziecka nie może sprawować nad nim opieki. Będzie to możliwe w przypadku jej śmierci albo porzucenia przez nią dziecka lub też w sytuacji, gdy opiekę nad dzieckiem uniemożliwi jej stan zdrowia.

Prawo obecnie obowiązujące

Choć z zasiłku macierzyńskiego mogą korzystać również ubezpieczeni ojcowie wychowujący swoje dzieci (zwłaszcza za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego), to i tak w głównej mierze (zwłaszcza w początkowym okresie, tj. za okres podstawowego urlopu macierzyńskiego) na świadczeniu tym przebywają matki dzieci. Aby mogło być ono przyznane ojcu, musi bowiem być niejako przejęte przez niego od matki dziecka, w ciągłości, bez dnia przerwy. Tak wynika z art. 29-30 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową, oraz art. 180-182^1a Kodeksu pracy.

W świetle przytoczonych przepisów zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres podstawowego urlopu macierzyńskiego może przejąć ubezpieczony ojciec dziecka, o ile matka dziecka zrezygnuje z jego pobierania po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni zasiłku macierzyńskiego. Przed upływem tego terminu z prawa do zasiłku macierzyńskiego ubezpieczony ojciec dziecka lub też inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny może skorzystać wówczas, gdy ubezpieczona matka dziecka:

• umrze lub
   
• porzuci dziecko albo
   
• wymaga opieki szpitalnej.

Jeśli zatem matka dziecka nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, obowiązkowo czy też na zasadzie dobrowolności, a tym samym nie może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego, świadczenie takie w wymienionych okolicznościach nie przysługuje również ojcu dziecka, nawet jeżeli jest ubezpieczony i przerwał aktywność zawodową w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.

Podobnie jest z prawem do zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Co prawda może być ono przyznane na równych prawach zarówno ubezpieczonej matce, jak i ubezpieczonemu ojcu dziecka, jednak okresy poszczególnych urlopów (lub ich części) muszą przypadać bezpośrednio jedne po drugich, bez dnia przerwy. Brak uprawnień matki dziecka do podstawowego urlopu macierzyńskiego uniemożliwia więc skorzystanie przez ubezpieczonego ojca dziecka z prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego i/lub urlopu rodzicielskiego (odpowiednio zasiłku za okres tych urlopów).

Jedynie urlop ojcowski (zasiłek za okres tego urlopu) przysługuje ojcu dziecka niezależnie od tego, czy matka dziecka jest ubezpieczona, a tym samym uprawniona do świadczeń z tytułu macierzyństwa.

Poszerzenie uprawnień

Taki stan prawny stawiał niekiedy w bardzo trudnej finansowo sytuacji ojca lub innego członka najbliższej rodziny dziecka, którego matka dziecka była nieubezpieczona. Jeśli bowiem ze względu na:

• jej śmierć lub
   
• porzucenie przez nią dziecka albo
   
• jej stan zdrowia, uniemożliwiający sprawowanie opieki nad dzieckiem,

musiał przerwać aktywność zawodową, aby zaopiekować się tym dzieckiem, tracił tym samym źródło zarobkowania (uzyskiwania przychodów), bez możliwości uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Z dniem 14 sierpnia 2015 r. nastąpi jednak zmiana przepisów w tym zakresie. Stanie się tak za sprawą ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1066), zwanej ustawą nowelizującą. Poprzez zmianę treści ust. 4 i dodanie ust. 5b do art. 29 ustawy zasiłkowej, przewiduje ona możliwość skorzystania z zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczonego ojca dziecka lub innego ubezpieczonego członka rodziny także wówczas, gdy wskazane wcześniej okoliczności uniemożliwiające sprawowanie opieki nad dzieckiem dotyczą nieubezpieczonej matki dziecka. Świadczenie będzie należne przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia zgonu matki albo porzucenia przez nią dziecka do końca okresu odpowiadającego okresowi podstawowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

Kalkulator urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego dostępny jest w serwisie www.kalkulatory.gofin.pl.

Na świadczenie to ubezpieczony ojciec dziecka/inny członek najbliższej rodziny będzie mógł liczyć również w przypadku, gdy matka dziecka (w tym nieubezpieczona) legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i ze względu na stan zdrowia nie może sprawować osobistej opieki nad dzieckiem.

Przy czym w sytuacji, gdy niezdolność do samodzielnej egzystencji matki powstanie po urodzeniu dziecka, zasiłek macierzyński będzie należny przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia ustalonego jako dzień powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji do końca okresu odpowiadającego okresowi wymienionych urlopów.

Zmiany obejmą także art. 180 Kodeksu pracy. Poprzez dodanie do niego § 8, pracownica przebywająca na urlopie macierzyńskim, która legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i jednocześnie jej stan zdrowia uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, będzie miała prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. W takim przypadku niewykorzystana część tego urlopu będzie udzielana pracownikowi (ubezpieczonemu) - ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159)

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)