Kiedy nie trzeba stosować skróconych norm czasu pracy?

Większość pracowników podlega ogólnym normom czasu pracy wynoszącym 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Dla niektórych grup zatrudnionych dniówka robocza i tygodniowa norma są jednak niższe. W normach obniżonych pracują m.in. niepełnosprawni w stopniu znacznym i umiarkowanym oraz pracownicy medyczni. Przepisy odrębne w określonych warunkach pozwalają przy tym również wobec takich pracowników stosować normy ogólne.

Niepełnosprawny z krótszą dniówką

Pracownicy niepełnosprawni, bez względu na stopnień niepełnosprawności, pracują w normach wynoszących 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. W porównaniu do ogólnych norm kodeksowych określonych w art. 129 § 1 K.p. wymiar dniówki roboczej nie może być przedłużony (tak jak to ma miejsce m.in. w systemie równoważnym), a norma tygodniowa ma charakter sztywny, a nie przeciętny. Ponadto niepełnosprawni w stopniu znacznym i umiarkowanym pracują krócej, bo maksymalnie przez 7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień. Do wszystkich niepełnosprawnych odnosi się zakaz pracy w nadgodzinach oraz w porze nocnej. Takie obniżone normy czasu pracy oraz obostrzenia w zakresie pracy nadliczbowej i w porze nocnej przewiduje art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Aktualnie możliwość jego uchylenia w stosunku do konkretnego pracownika niepełnosprawnego jest mocno ograniczona. Do 10 lipca 2014 r. przepisy były w tym zakresie bardziej liberalne dla pracodawcy, nakazywały bowiem stosowanie obniżonych norm czasu pracy tylko wówczas, gdy niepełnosprawny uzyskał zaświadczenie lekarskie o celowości ich stosowania. Po uznaniu regulacji wymagającej wspomnianego zaświadczenia za niekonstytucyjną, warunki uchylenia niższych norm zostały obostrzone. Odpowiadają one wymogom obowiązującym do 31 grudnia 2011 r.

Pilnowanie w ramach ogólnych norm

W bieżącym stanie prawnym istnieją tylko dwie przesłanki uchylenia art. 15 ustawy o rehabilitacji. Przewiduje je art. 16 tej ustawy, na mocy którego (tak jak to miało miejsce do 31 grudnia 2011 r.) przepisów art. 15 ustawy nie stosuje się w przypadku:

• osób zatrudnionych przy pilnowaniu,
   
• gdy, na wniosek osoby niepełnosprawnej, lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę nad pracownikami (lekarz medycyny pracy) lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym, wyrazi na to zgodę.

Ogólne normy czasu pracy mogą objąć pracownika niepełnosprawnego tylko w tych dwóch wskazanych sytuacjach. Jeżeli chodzi o pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu, wyłączenie art. 15 ustawy o rehabilitacji następuje z mocy samego prawa. Trzeba przy tym nadmienić, że chodzi wyłącznie o niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia, a nie przy ochronie osób. Natomiast co do niepełnosprawnych, dla których podstawą do pracy w ogólnych, a nie obniżonych normach oraz ewentualnie w nocy i w nadgodzinach jest zgoda lekarza, to trzeba pamiętać, że:

• zgoda lekarza może dotyczyć uchylenia całego art. 15 ustawy o rehabilitacji - w tym przypadku niepełnosprawny będzie mógł pracować w ogólnych normach wynikających z art. 129 § 1 K.p. oraz w nadgodzinach i w porze nocnej,
   
• zgoda lekarza może mieć ograniczony charakter, tj. dotyczyć konkretnych regulacji art. 15 ustawy o rehabilitacji - w takim przypadku uchylenie art. 15 będzie możliwe tylko w takim zakresie, jaki wynika ze zgody lekarza.

Niepełnosprawny starający się o uzyskanie powyższej zgody powinien więc naświetlić lekarzowi, w jakim zakresie art. 15 ustawy o rehabilitacji ma zostać uchylony. We wniosku o wydanie zgody pracownik może określić, czy występuje on o niestosowanie całego art. 15, czy też tylko niektórych jego ustępów (np. tego, który dotyczy obniżonych norm czasu pracy).

Niepełnosprawnego, który uzyskał zgodę lekarza tylko w zakresie pracy w normach ogólnych, nadal obowiązuje zakaz pracy w nadgodzinach i w porze nocnej.

Pracownicy obsługi w służbie zdrowia

Nie tylko pracownicy niepełnosprawni korzystają z obniżonych norm czasu pracy. Przysługują one również pracownikom podmiotów leczniczych, na mocy art. 93 ust. 1 i 3 ustawy o działalności leczniczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 217 ze zm.). Przywołane przepisy ustalają obniżone normy czasu pracy dla:

• pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym, wynoszące 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym,
   
• pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami, w przyjętym okresie rozliczeniowym, wynoszące 6 godzin na dobę i przeciętnie 30 godzin na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Jedyną grupą zatrudnionych w placówkach leczniczych, wobec której można stosować ogólne normy czasu pracy, tj. 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, są pracownicy techniczni, obsługi i gospodarczy (art. 93 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej). Może się jednak pojawić pytanie, jakich pracowników można zaliczyć do tej grupy. Czy przykładowo należy do niej salowa, wykonująca wiele prac fizycznych, niemniej związanych z obsługą pacjentów? Odpowiedzi na to można szukać w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami (Dz. U. z 2011 r. nr 151, poz. 896). Dokonuje ono podziału (w załączniku do rozporządzenia) stanowisk pracowniczych w podmiotach leczniczych, wyodrębniając pracowników działalności podstawowej, ściślej związanej z bezpośrednią obsługą pacjentów oraz stanowiska administracyjne, techniczne, ekonomiczne i gospodarcze. Pracownicy podmiotów leczniczych, którzy nie kwalifikują się do pierwszej grupy (działalności podstawowej), pracują w ogólnych normach czasu pracy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502)

Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.)