Jakie dowody pomagają urzędnikom w wymiarze podatku?

Podstawą rozstrzygnięcia podatkowego jest kompletny i rzetelny materiał dowodowy. Dowodem może być praktycznie wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem: księgi podatkowe, zeznania świadków złożone w sprawach karnych, informacje od banków o stanie kont itd. Podatnik ma prawo przedstawić własne dowody.

Inicjatywa dowodowa

Urzędnicy prowadzący postępowanie podatkowe mają obowiązek ustalić wszystkie fakty i okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Podstawą decyzji jest rzetelny i kompletny materiał dowodowy.

Katalog dowodów jest otwarty. Dowodem w sprawie podatkowej może być wszystko, co przyczyni się do jej wyjaśnienia, o ile nie jest sprzeczne z prawem. Fakty powszechnie znane oraz fakty znane organowi podatkowemu z urzędu nie wymagają dowodu. Fakty znane organowi podatkowemu z urzędu należy jednak zakomunikować podatnikowi.

Aktywność w zakresie gromadzenia materiału potrzebnego do wydania rozstrzygnięcia nie jest zarezerwowana dla urzędników. Podatnik również może występować o przeprowadzenie dowodów. Taką inicjatywę powinien wykazywać przede wszystkim w wyjaśnianiu okoliczności, z których może wywieść korzystne dla siebie skutki. Wniosek dowodowy nie należy do skomplikowanych pism. Należy w nim wskazać, jaki dowód ma być przeprowadzony (np. przesłuchanie świadka) i dlaczego (np. w celu potwierdzenia dokonania określonej czynności). Urzędnicy nie mają jednak obowiązku przeprowadzać wszystkich dowodów zgłaszanych przez podatnika. Wniosek podatnika powinien być uwzględniony, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te są stwierdzone wystarczająco innym dowodem.

Katalog dowodów

Urzędnicy przede wszystkim żądają pokazania dokumentów stanowiących podstawę rozliczeń podatkowych: akt, ksiąg i ewidencji, dowodów księgowych itp. Podatnik, który posiada materiały obcojęzyczne, musi liczyć się z koniecznością przedłożenia ich tłumaczeń w języku polskim. Przekłady wykonuje na własny koszt. Jeżeli podatnik nie przedstawi polskich wersji dokumentów, organ podatkowy sam zamówi tłumaczenia, a podatnika obciąży kosztami ich sporządzenia.

Urzędnicy, ustalając stan faktyczny sprawy, często posiłkują się zeznaniami świadków. Na przesłuchanie wolno im wezwać w zasadzie każdego, kto jest zdolny do komunikowania swoich spostrzeżeń, a ze względu na posiadaną wiedzę może przyczynić się do ustalenia określonych faktów. Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje wąskiemu gronu osób (osób fizycznych wezwanych na świadków w sprawie innej osoby fizycznej). Do tej grupy należą najbliżsi strony: jego małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaci pierwszego stopnia oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje także po ustaniu małżeństwa oraz stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Urzędnicy coraz częściej korzystają z zapisów zeznań świadków przesłuchanych na potrzeby innych procedur, przede wszystkim karnych i karnych skarbowych, nie wzywając już ich ponownie w toku postępowania podatkowego. Podatnik nie uczestniczy co prawda w przesłuchaniu takich osób, ale ma prawo zapoznać się z protokołami dokumentującymi ich zeznania.

Termin wyznaczony przez organ podatkowy na przedstawienie przez stronę dowodu nie może być krótszy niż 3 dni.

Organy podatkowe mogą pozyskać informacje potrzebne do ustalenia stanu faktycznego od banków (lub innych instytucji finansowych), np. o obrotach i stanie rachunków podatnika, umowach kredytowych, nabytych akcjach i obligacjach. Obwarowane jest to jednak rygorystycznymi warunkami. Organ podatkowy może wystąpić do banku z żądaniem przekazania określonych danych, jeżeli dowody zgromadzone w toku postępowania podatkowego wymagają uzupełnienia lub porównania z takimi danymi. Podatnik musi być wcześniej wezwany do udzielenia informacji albo wydania upoważnienia do wystąpienia do banku o ich przekazanie. Organ podatkowy może zwrócić się do banku dopiero wtedy, gdy podatnik w wyznaczonym terminie nie udzieli informacji, nie upoważni go do wystąpienia do banku o ich przekazanie lub dostarczy informacje, które wymagają uzupełnienia lub porównania z danymi pochodzącymi z banku. Jeżeli umowa z bankiem została zawarta przez podatnika wspólnie z innymi podmiotami, bankowi nie wolno przekazać informacji dotyczących podmiotów, których nie dotyczy żądanie.

Urzędnicy prowadzący postępowanie podatkowe dysponują od początku bieżącego roku nowym narzędziem dowodowym. Mogą zwrócić się do podatników - osób fizycznych, w tym wspólników spółki nieposiadającej osobowości prawnej będącej stroną postępowania - o złożenie oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień. Urzędnicy mogą skorzystać z tej opcji, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że strona nie ujawniła wszystkich obrotów lub przychodów mających znaczenie dla określenia albo ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego. Wcześniej takie oświadczenia składano tylko w ramach kontroli podatkowych.

Szacowanie podstawy

Kwota podatku może być wymierzona w oparciu o podstawę opodatkowania określoną w drodze oszacowania. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne w trzech przypadkach. Po pierwsze, jeżeli podatnik nie ma ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do określenia podstawy opodatkowania. Po drugie, gdy dane wynikające z ksiąg nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Po trzecie, gdy podatnik naruszy warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Urzędnicy odstępują jednak od tej metody, jeżeli podatnik nie ma ksiąg podatkowych, ale zebrane dowody pozwalają na określenie podstawy opodatkowania. Szacowania uniknie się także wtedy, gdy księgi są co prawda nierzetelne, ale dane z nich wynikające, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania podatkowego, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.

Podstawa opodatkowania wyliczona w drodze oszacowania powinna być określona w wysokości maksymalnie zbliżonej do rzeczywistej. Podstawowe metody to: porównawcza zewnętrzna, porównawcza wewnętrzna, remanentowa, produkcyjna, kosztowa oraz udziału dochodu w obrocie (więcej w ramce). Jeżeli podstawa opodatkowania została określona w drodze oszacowania, a podatnik jest zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek, organ podatkowy określa wysokość zaliczek za okres, za który podstawa opodatkowania została oszacowana, proporcjonalnie do wysokości zobowiązania podatkowego za cały rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy.