Udziały wspólnika spółki z o.o. mogą być umorzone bez jego zgody. Przesłanki i tryb umorzenia przymusowego musi określać umowa spółki. Sporne jest, czy umowy spółek mogą tak regulować warunki umorzenia przymusowego, aby odnosiły się do sytuacji zawinionych przez wspólnika.
Umorzenie udziału oznacza jego prawne unicestwienie. Umorzenie wszystkich udziałów należących do danej osoby powoduje, że traci ona status wspólnika.
Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe). Umowa spółki może też stanowić, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia, bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników (tzw. umorzenie automatyczne). Stosuje się wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym.
Przesłanki i tryb umorzenia przymusowego muszą być określone w umowie spółki (art. 199 § 1 K.s.h.). Jeśli brak jest stosownych postanowień bądź umowa spółki tylko ogólnie zezwala na umorzenie udziałów, wówczas do przeprowadzenia umorzenia przymusowego konieczna jest zmiana umowy spółki. Wprowadzenie takiej modyfikacji nie wymaga jednomyślności wspólników. Nie ma bowiem tu zastosowania art. 246 § 3 K.s.h. Wystarczy większość 2/3 głosów, chyba że umowa spółki przewiduje surowsze warunki powzięcia uchwały w sprawie zmiany umowy spółki. Zmiana umowy spółki z o.o. skuteczna będzie od chwili wpisu zmian do KRS (art. 255 § 1 K.s.h.).
Co do trybu, umowa spółki powinna precyzować, czy umorzenie będzie następować z czystego zysku, czy będzie połączone z obniżeniem kapitału zakładowego. Z kolei przesłanki umorzenia to okoliczności, których ziszczenie się uzasadni podjęcie przez wspólników uchwały w sprawie umorzenia przymusowego. Nie ma wątpliwości, że okolicznościami takimi mogą być pewne zdarzenia lub stany faktyczne odnoszące się do spółki (np. wystąpienie straty), ewentualnie dotyczące wspólnika, ale pozostające w bezpośrednim związku ze spółką (np. amortyzacja wniesionych wkładów niepieniężnych).
Kwestią sporną jest czy dopuszczalne jest określenie przesłanek umorzenia przymusowego w taki sposób, aby miały one charakter sankcyjny. Przeciwnicy takiej ewentualności odwołują się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., sygn. akt V CK 562/04. SN wskazał w nim, że instytucja przymusowego umorzenia udziałów nie może być wykorzystywana do usunięcia wspólnika ze spółki z przyczyn, które ma na względzie art. 266 § 1 K.s.h. (zob. także wyrok SN z dnia 28 września 2011 r., sygn. akt I CSK 710/10). Wskazana regulacja dotyczy wyłączenia wspólnika z ważnych przyczyn jego dotyczących. O wyłączeniu orzeka sąd.
Orzecznictwo sądów wskazuje jednak, że sankcyjne przyczyny przymusowego umorzenia udziałów są w praktyce ujmowane w umowach spółek.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. akt I ACa 351/08, wprost stwierdził, że brak jest argumentów normatywnych przemawiających za tezą, że na gruncie K.s.h. umorzenie przymusowe udziałów w spółce z o.o. nie może mieć charakteru sankcyjnego (przyczyny zawinione przez wspólnika) albo że nie może ono być przewidziane na wypadek wystąpienia innych przyczyn (niezawinionych) związanych z osobą wspólnika. W takim przypadku umowa spółki musi w sposób taksatywny i skonkretyzowany określać przesłanki umorzenia przymusowego udziałów. W tym tonie wypowiedziały się także Sądy Apelacyjne: w Katowicach w wyroku z dnia 3 listopada 2011 r., sygn. akt V ACa 528/11, oraz w Łodzi z dnia 28 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 990/12.
Były wspólnik, którego udziały zostały przymusowo umorzone, może kwestionować przed sądem uchwałę dotyczącą umorzenia, o ile spełnione są przesłanki z art. 249 § 1 lub art. 252 § 1 K.s.h. Stanowisko takie ma poparcie w orzeczeniach SN (por. wyrok z dnia 9 września 2010 r., sygn. akt I CSK 530/09, czy z dnia 15 października 2009 r., sygn. akt I CSK 94/09). W drugim z wymienionych wyroków SN stwierdził, że przymusowe umorzenie udziałów powinno podlegać kontroli sądowej, aby nie powodować poczucia braku sprawiedliwości u osoby, której udziały umorzono, ale także, żeby widzieć sytuację odwrotną, to znaczy, gdyby się okazało, że zainteresowany wspólnik nie ma racji kwestionując decyzję wspólników co do umorzenia dotyczących go udziałów.
Procedura przymusowego umorzenia udziałów 1. Umowa spółki z o.o. wpisanej do KRS reguluje przesłanki i tryb umorzenia przymusowego. 2. Zaistniały przesłanki określone w umowie spółki stanowiące podstawę umorzenia przymusowego. 3. Wspólnicy podejmują uchwałę o przymusowym umorzeniu udziałów wspólnika. Takie umorzenie nie wymaga jego zgody. Uchwała w sprawie przymusowego umorzenia musi wskazywać podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Wynagrodzenie to musi być zgodne z art. 199 § 2 zd. 2 K.s.h. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie. Należy zatem opisać w nim stan faktyczny odpowiadający wskazanej w umowie spółki przesłance przymusowego umorzenia. 4. Spółka zgłasza zmiany w gronie wspólników do KRS. Gdy umorzenie było przeprowadzane w trybie obniżenia kapitału zakładowego, wówczas umorzenie następuje z chwilą obniżenia, tj. z chwilą wpisu tego faktu do KRS (por. art. 255 § 1 K.s.h.). Ewentualne zaskarżenie uchwały wspólników nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednakże zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy (art. 249 § 2 K.s.h. i art. 252 § 2 K.s.h.). W razie prawomocnego uchylenia uchwały czy stwierdzenia jej nieważności zarząd zobowiązany jest zgłosić to sądowi rejestrowemu w terminie 7 dni (art. 254 § 3 i § 4 K.s.h.). |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1578 ze zm.)
|