Facebook

Jak szukać?»

Uwaga: Do 2 kwietnia 2024 r. część płatników składek przekazuje do ZUS zgłoszenia o pracy "szczególnej" ZUS ZSWA za 2023 r. Do 31 marca 2024 r. należy sporządzić i podpisać sprawozdanie finansowe za 2023 r. 2 kwietnia 2024 r. (wtorek) mija ostateczny termin złożenia do US zeznań: CIT-8 i CIT-8AB za 2023 r. 2 kwietnia 2024 r. (wtorek) mija ostateczny termin złożenia do US deklaracji: CIT-8E i CIT-8FR za 2023 r. 2 kwietnia 2024 r. (wtorek) mija ostateczny termin złożenia do US informacji: IFT-2R, CIT-RB i CIT-CSR za 2023 r. 2 kwietnia 2024 r. (wtorek) mija ostateczny termin złożenia do US informacji: CIT-8ST, CIT-N1, CIT-N2, PIT-N1 i PIT-N2 według stanu na 31 grudnia 2023 r.
Aktualnie jesteś: Gofin.pl (strona główna)  »  Firma  »  Wskazówki dla przedsiębiorcy  »   Stosowanie przepisów o zadatku w świetle orzeczeń SN
POLECAMY
A A A  drukuj artykuł

Stosowanie przepisów o zadatku w świetle orzeczeń SN

Gazeta Podatkowa nr 93 (1343) z dnia 21.11.2016
Łukasz Wilmiński

Zadatek jest instytucją prawną często stosowaną przez strony w umowach przedwstępnych i w obrocie nieruchomościami. Zastrzeżenie w umowie zadatku ma daleko idące konsekwencje dla obu stron umowy, jednak, aby postanowienia umowne dotyczące zadatku odniosły skutek, konieczne jest przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących zadatku.

Regulacje prawne dotyczące zadatku zamieszczone w Kodeksie cywilnym są bardzo lakoniczne i ograniczają się do art. 394 K.c. Wokół praktycznego stosowania zadatku powstaje jednak bardzo wiele sporów, z których znaczna część trafia do sądu. Konsekwencje prawne zastrzeżenia zadatku i niewywiązania się przez strony z zawartej umowy były przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. Warto zatem przeanalizować jego orzeczenia, aby uniknąć błędów przy stosowaniu przepisów o zadatku.

Zadatek to nie zaliczka

W praktyce, choć nie jest to poprawne, instytucja zadatku dość często zrównywana jest z zaliczką. Chociaż w zależności od redakcji umowy zadatek może pełnić funkcję zaliczki, wynika to raczej z błędnego nazewnictwa przyjętego przez strony, a sytuacja taka jest wyjątkiem od zasady, bowiem zastrzeżenie zadatku i zaliczki ma zupełnie inne skutki.

Z art. 394 § 1 K.c. wynika, że zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, iż w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Konsekwencje zadatku są zatem bardzo rygorystyczne i oznaczają przepadek zadatku lub obowiązek zwrotu jego dwukrotności wobec podmiotu, który ze swojej winy nie wykonał umowy. Przepis art. 394 § 1 K.c. znajduje jednak zastosowanie w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju. Oznacza to, iż jeżeli z treści umowy wynikać będzie, że zadatek pełni rolę zaliczki, konsekwencje z przywołanego przepisu nie znajdą zastosowania. Z uwagi na możliwe rozbieżności interpretacyjne, jak należy interpretować postanowienie o zadatku zawierając umowę, w postanowieniu dotyczącym zadatku warto dopisać, jakie skutki strony przewidują dla ustalenia w umowie zadatku. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2014 r., sygn. akt V CSK 187/13: "dyspozytywny jest charakter wszystkich norm wyrażonych w art. 394 K.c. Skutki prawne określone tymi normami mogą wystąpić jedynie w braku odmiennych postanowień umownych lub zwyczaju".

Dalsze postępowanie

Przepisy dotyczące zadatku nie powodują wątpliwości w sytuacji, gdy dochodzi do wykonania umowy. Zadatek ulega bowiem zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała, a jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi (art. 394 § 2 K.c.). Praktyczne problemy co do dalszych losów zadatku pojawiają się jednak w sytuacji, gdy umowa nie została wykonana lub została rozwiązana. Pomimo skutecznego zastrzeżenia w umowie zadatku może dojść do sytuacji, że zadatek zostanie zwrócony w pojedynczej wysokości i nie dojdzie do realizacji jego sankcyjnego charakteru. Okoliczności uzasadniające takie działanie zostały uregulowane w art. 394 § 3 K.c., dotyczą one:

1) rozwiązania umowy oraz

2) niewykonania umowy, jeżeli nastąpiło ono wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Obowiązek zwrotu zadatku w pojedynczej wysokości dotyczy więc sytuacji, gdy winy za niewykonanie umowy nie można przypisać jednoznacznie żadnej ze stron, np. jeżeli po zawarciu przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości obie strony umowy podjęły czynności, wskutek których wykonanie umowy nie jest możliwe. W wyroku z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt V CSK 162/12, Sąd Najwyższy podkreślił, że nie jest możliwe zatrzymanie zadatku albo żądanie sumy dwukrotnie wyższej, jeśli przyczyny niewykonania umowy nie należały do zakresu odpowiedzialności drugiej strony.


Zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, który służy mobilizowaniu stron do wykonania umowy.

Problem odstąpienia

Z uwagi na funkcję zabezpieczenia wykonania umowy, w razie jej niewykonania można zatrzymać wręczony zadatek lub żądać zwrotu jego dwukrotności, warunkiem jest jednak wcześniejsze odstąpienie od umowy. Obowiązek odstąpienia od umowy przed zatrzymaniem bądź żądaniem podwójnego zadatku wynika wprost z art. 394 § 1 K.c. i został potwierdzony w orzecznictwie sądowym.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. akt V ACa 232/14, uznał, że żądanie zwrotu zadatku lub podwójnej kwoty zadatku albo prawo zatrzymania zadatku powstaje jedynie w sytuacji, gdy strona złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy.

Natomiast na możliwość odstąpienia od umowy zwrócił uwagę SN w wyroku z dnia 20 stycznia 2016 r., sygn. akt V CSK 293/15, wskazując, że odstąpienie od umowy na podstawie art. 394 § 1 K.c. nie przysługuje tej stronie, która wyłącznie odpowiada za przyczyny niewykonania umowy. W wyroku tym SN podkreślił, że: "przesłanką uprawnienia strony odstępującej od umowy do zachowania otrzymanego zadatku, a jeżeli go sama dała do żądania sumy dwukrotnie wyższej jest niewykonanie umowy przez drugą stronę z powodu okoliczności, za które tylko ona ponosi odpowiedzialność".

Przedawnienie

Wobec licznych sporów na tle postanowień dotyczących zadatku problemem był także okres przedawnienia roszczeń dotyczących jego zwrotu.

Wątpliwości w tym zakresie rozstrzygnął wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2016 r., sygn. akt III CSK 136/15, w którym SN uznał, iż mimo odstąpienia od umowy przez jedną ze stron zadatek nie traci swojego charakteru i jego zwrot nie może być dochodzony na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Do roszczeń o zwrot zadatku znajduje zatem zastosowanie roczny termin przedawnienia, o którym mowa w art. 390 § 3 K.c., zadatek jest bowiem roszczeniem wynikającym z umowy przedwstępnej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.)

Wskazówki dla przedsiębiorcy - czytaj także:

 
Przydatne linki
 
Sklep internetowy - sklep.gofin.pl
 
Wydawnictwo Podatkowe GOFIN sp. z o.o., ul. Owocowa 8, 66-400 Gorzów Wlkp., tel. 95 720 85 40, faks 95 720 85 60
Wydawnictwo Podatkowe GOFIN
Szanowny Użytkowniku !
Prosimy o zapoznanie się z poniższymi informacjami oraz wyrażenie dobrowolnej zgody poprzez kliknięcie przycisku "Zgadzam się".
Pamiętaj, że zawsze możesz wycofać zgodę.

Serwis internetowy, z którego Pani/Pan korzysta używa plików cookies w celu:

  • niezbędnego zapewnienia prawidłowego działania Serwisów (utrzymania sesji),
  • realizacji funkcjonalności ułatwiających obsługę Serwisu,
  • analizy statystyk ruchu i reklam w Serwisach,
  • zbierania i przetwarzania danych osobowych w celu wyświetlenia reklam produktów własnych i klientów reklamowych.
Pliki cookies

Są to pliki instalowane w urządzeniach końcowych osób korzystających z Serwisu, w celu administrowania Serwisem, dostosowania treści Serwisu do preferencji użytkownika, utrzymania sesji użytkownika oraz dla celów statystycznych i targetowania reklamy (dostosowania treści reklamy do indywidualnych potrzeb użytkownika). Informujemy, że istnieje możliwość określenia przez użytkownika Serwisu warunków przechowywania lub uzyskiwania dostępu do informacji zawartych w plikach cookies za pomocą ustawień przeglądarki lub konfiguracji usługi. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne są u producenta przeglądarki, u dostawcy usługi dostępu do internetu oraz w Polityce prywatności i plików cookies.

Administratorzy

Administratorem Pana/Pani danych osobowych w związku z korzystaniem z Serwisu internetowego i jego usług jest Wydawnictwo Podatkowe GOFIN sp. z o.o. Administratorem danych osobowych w plikach cookies w związku z wyświetleniem analizy statystyk i wyświetlaniem spersonalizowanych reklam są partnerzy Wydawnictwa Podatkowego GOFIN sp. z o.o., Google Inc, Facebook Inc.

Jakie ma Pani/Pan prawa w stosunku do swoich danych osobowych?

Wobec swoich danych mają Pan/Pani prawo do żądania dostępu do swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania danych, prawo do cofnięcia zgody.

Podstawy prawne przetwarzania Pani/Pana danych osobowych
  • Niezbędność przetwarzania danych w związku z wykonaniem umowy.

    Umowa w naszym przypadku oznacza akceptację regulaminu naszych usług. Jeśli zatem akceptuje Pani/Pan umowę na realizację danej usługi, to możemy przetwarzać Pani/Pana dane w zakresie niezbędnym do realizacji tej umowy.

  • Niezbędność przetwarzania danych w związku z prawnie uzasadnionym interesem administratora.

    Dotyczy sytuacji, gdy przetwarzanie danych jest uzasadnione z uwagi na usprawiedliwione potrzeby administratora, tj. dokonanie pomiarów statystycznych, ulepszania naszych usług, jak również prowadzenie marketingu i promocji własnych usług administratora.

  • Dobrowolna zgoda.

    Aby móc realizować cele:
    - zapamiętania Pani/Pana decyzji w Serwisach w zakresie korzystania z dostępnych opcjonalnie funkcjonalności,
    - analiz statystyk ruchu i reklam w Serwisach,
    - wyświetlania spersonalizowanych reklam produktów własnych i klientów reklamowych w związku z odwiedzaniem niniejszego Serwisu internetowego partnerzy Wydawnictwa Podatkowego Gofin sp. z o.o. muszą mieć możliwość przetwarzania Pani/Pana danych.

Potrzebna jest Nam Pani/Pana dobrowolna zgoda na zapisy w plikach cookies w celach realizacji powyższych celów.
W związku z powyższymi wyjaśnieniami prosimy o wyrażenie dobrowolnej zgody na zapisywanie informacji w plikach cookies przez kliknięcie przycisku „Zgadzam się” lub „Nie teraz” w przypadku braku zgody. Istnieje możliwość skorzystania z „ustawień zaawansowanych” plików cookies w celu określenia indywidualnych zgód na zapis wybranych plików cookies realizujących wybrane cele.