Podleganie ubezpieczeniom w ZUS przez osobę sprawującą osobistą opiekę nad małym dzieckiem

Od ponad roku prowadzę działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegam ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Obecnie zamierzam zawiesić działalność gospodarczą i sprawować opiekę nad dzieckiem w wieku 4 lat. Czy w tym okresie będę podlegała ubezpieczeniom w ZUS?

Jeśli Czytelniczka spełni warunki określone w przepisach ustawy o sus i ustawy zdrowotnej, to będzie mogła podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, z tym że nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia (z zastrzeżeniem wyjaśnionym poniżej).

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem, która m.in. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy i zaprzestała jej prowadzenia albo zawiesiła wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672 z późn. zm.). Przy czym obowiązkowo podlega przedmiotowym ubezpieczeniom, jeżeli nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie ma innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych.

Za osobę sprawującą osobistą opiekę nad dzieckiem, zgodnie z art. 4 pkt 17 ustawy o sus uważa się osobę fizyczną sprawującą osobistą opiekę nad dzieckiem własnym lub swojego małżonka, lub dzieckiem przysposobionym, przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki tej osoby, przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Jak wyjaśnił ZUS warunek bezpośredniości, o którym mowa wyżej, jest spełniony w przypadku złożenia oświadczenia o zamiarze podlegania ubezpieczeniom z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem w terminie 7 dni od ustania poprzedniego tytułu. Przy czym objęcie ubezpieczeniami nie może nastąpić wcześniej niż od dnia złożenia ww. oświadczenia.

Osoba prowadząca działalność gospodarczą z dniem 30 września br. zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej i została wyrejestrowana z tych ubezpieczeń. Osoba ta w dniu 3 października br. złożyła oświadczenie o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu sprawowania osobistej opieki nad 3-letnim dzieckiem.

Zakładając, że spełnia warunek opłacania składek z działalności przez okres co najmniej 6 miesięcy, ZUS obejmie ją ww. ubezpieczeniami od 3 października br. (tj. od dnia złożenia oświadczenia).

ZUS weryfikując obowiązek opłacania składek sprawdza, czy osoba prowadząca działalność gospodarczą opłacała składki za minimum 6 miesięcy podlegania ubezpieczeniom oraz nie posiada zadłużenia w opłacaniu składek na dzień wskazany w oświadczeniu jako dzień rozpoczęcia sprawowania opieki (nie wcześniejszy niż dzień złożenia oświadczenia). Ponieważ w praktyce występują przypadki, iż osoby te posiadają groszowe bądź kilkuzłotowe zadłużenie, to aby nie pozbawiać ich ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (także zdrowotnego) ZUS przyjął, iż warunek opłacania składek jest spełniony, gdy zadłużenie na koncie płatnika nie przekracza 6,60 zł.

Jeśli zaś chodzi o warunek sprawowania osobistej opieki przez rodzica, to jest on spełniony w przypadku, gdy nie nastąpiło trwałe zaprzestanie sprawowania tej opieki przez rodzica, natomiast dziecko uczęszcza do przedszkola, żłobka, klubu dziecięcego, niezależnie od ilości godzin pobytu w tych placówkach, a w razie starszego dziecka (niepełnosprawnego), także gdy uczęszcza do szkoły.

Objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tego tytułu albo ubezpieczeniami określonymi w art. 6 ust. 1 pkt 19 lub art. 6b (tj. z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, korzystania z urlopu wychowawczego albo podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu opieki sprawowanej nad dzieckiem).

Prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje przez okresy sprawowania opieki nad dzieckiem i może być wykorzystane w całości lub w nie więcej niż 4 częściach.

Osoby te podlegają też obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile nie podlegają temu ubezpieczeniu z innego tytułu (art. 66 ust. 1 pkt 32a ustawy zdrowotnej). Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje z dniem objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem, a wygasa z dniem zakończenia sprawowania tej opieki.

Zgłoszenie do ubezpieczeń i wyrejestrowanie z tych ubezpieczeń, w przypadku ustania warunków uzasadniających opłacanie składek, należy do ZUS (art. 36 ust. 2a ustawy o sus). Osoby te są obowiązane do przedłożenia w ZUS:

• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka,
   
• oświadczenia o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu zawierającego: imię i nazwisko osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem oraz jej numer PESEL, a w razie gdy nie nadano numeru PESEL - serię i numer dowodu osobistego lub paszportu; miejsce zamieszkania; dzień rozpoczęcia i zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem; imię i nazwisko dziecka oraz datę jego urodzenia; informację o ostatnim okresie ubezpieczenia; informację o korzystaniu lub niekorzystaniu przez drugiego rodzica z uprawnień określonych w art. 6 ust. 1 pkt 19 lub art. 6a ust. 1 lub art. 6b ust. 1 ustawy o sus,
   
• orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, w przypadku posiadania przez dziecko takiego orzeczenia.

Osoba objęta ubezpieczeniami z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem jest obowiązana zawiadomić ZUS o wszelkich zmianach w stosunku do danych wskazanych w oświadczeniu, o którym mowa, w terminie 7 dni od dnia zaistnienia tych zmian.

Osoba, która zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej i nie spełnia omówionych wyżej warunków, może z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem podlegać obowiązkowo tylko ubezpieczeniu emerytalnemu (art. 6b ustawy o sus). W tym przypadku prawo do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym również przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniem emerytalnym z tego tytułu albo ubezpieczeniami określonymi w art. 6 ust. 1 pkt 19 lub art. 6a ustawy o sus, a ponadto może być wykorzystane w całości lub w nie więcej niż 4 częściach.