Zdaniem organów podatkowych na skutek dziedziczenia po zmarłym mężu lub żonie małżonek ponownie nabywa udział w nieruchomości, która wchodziła do wspólnego majątku małżeńskiego. Stanowisko to poddaje krytyce Naczelny Sąd Administracyjny. Kłopoty wynikające z tych rozbieżności mogą dotknąć wdowy i wdowców, którzy odpłatnie zbywają nieruchomość przed upływem 5 lat od śmierci współmałżonka.
Powtórne nabycie według fiskusa
Przepis art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o pdof wyłącza spod obowiązku zapłaty podatku - jako niestanowiące źródła przychodów - odpłatne zbycie nieruchomości oraz udziału w nieruchomości, jeżeli zostało dokonane po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.
Użyty w tym przepisie termin "nabycie" nieruchomości lub udziału w niej jest jednak przez organy podatkowe rozumiany bardzo szeroko i w tym rozumieniu obejmuje m.in. dziedziczenie po współmałżonku udziału w nieruchomości, nabytej w czasie trwania małżeństwa przez małżonków pozostających we wspólności majątkowej. W takiej sytuacji, w ocenie fiskusa, pozostały przy życiu małżonek nabywa udział w nieruchomości dwukrotnie: najpierw wraz ze współmałżonkiem do majątku wspólnego, a następnie w dniu śmierci małżonka w drodze dziedziczenia po nim.
Jak wyjaśniają organy podatkowe, ustrój wspólności majątkowej trwa tak długo, jak długo trwa małżeństwo, a małżonkowie mają równe udziały we wspólnym majątku, który przestaje istnieć z chwilą śmierci jednego z nich. Wówczas udział należący do zmarłego małżonka wchodzi do masy spadkowej i w całości lub części zostaje nabyty przez drugiego małżonka w drodze dziedziczenia. Spadkobranie zaś - bez względu na to, po kim nastąpiło - jest w świetle art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o pdof formą nabycia.
Przewidziany w tym przepisie termin pięcioletni powinien być zatem liczony nie tylko od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło pierwotne nabycie nieruchomości, lecz także tego roku, w którym doszło do dziedziczenia. Odpłatne zbycie nabytego w wyniku spadkobrania udziału w nieruchomości przed upływem powyższego terminu jest więc w ocenie organów podatkowych objęte obowiązkiem zapłaty podatku, liczonego od wartości tego udziału.
Sąd o niepodzielności majątku wspólnego
Stanowisko organów podatkowych zakwestionował NSA, który swój pogląd na analizowany temat przedstawił w wyroku z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. akt II FSK 1101/10. Wyrażone tam stanowisko podzielane jest w orzecznictwie wojewódzkich sądów administracyjnych (m.in. wyroki w sprawach I SA/Gd 1115/11, I SA/Wr 1474/11, I SA/Kr 1378/12).
Według NSA nie ma możliwości określenia, w jakiej części nastąpiło nabycie nieruchomości, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o pdof, przez małżonków nabywających razem tę nieruchomość, a pozostających w majątkowej wspólności małżeńskiej. Współwłasność łączna tym się bowiem różni od ułamkowej, że nie można w niej określić udziałów każdego współwłaściciela. W konsekwencji - jak podkreślił NSA - nie zasługuje na aprobatę pogląd, jakoby w wyniku śmierci jednego z małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, drugi małżonek, dziedzicząc po pierwszym małżonku, nabywał po raz drugi udział w tej samej nieruchomości. Istota wspólności majątkowej małżeńskiej stoi bowiem na przeszkodzie wyodrębnieniu udziału każdego z małżonków we własności nieruchomości już podczas pierwotnego jej nabycia. Wobec niepodzielności majątku wspólnego w czasie trwania małżeństwa, pomimo śmierci jednego z małżonków, należy zatem przyjąć, że udział drugiego małżonka w nieruchomości - w niewydzielonej części - przysługiwał mu nieprzerwanie od momentu pierwotnego nabycia.
Możliwe wątpliwości
Wskazane przykłady z orzecznictwa sądów administracyjnych powstały na bazie określonego stanu faktycznego. Dotyczą mianowicie sytuacji, w jakich zbycie nieruchomości, uprzednio nabytej przez małżonków do majątku wspólnego, następowało na podstawie umowy dożywocia, której charakter znacznie odbiega np. od umowy sprzedaży, będącej najpowszechniejszą formą zbywania nieruchomości. Ponadto wszystkie wymienione orzeczenia opierają się na przypadkach, w których zbywający nieruchomość małżonek był jedynym spadkobiercą swego współmałżonka.
Judykatura nie rozstrzygała zatem do tej pory analizowanego zagadnienia w nieco innych stanach faktycznych, tj. obejmujących współdziedziczenie czy zbycie nieruchomości pod tytułem innym niż dożywocie. Wobec tych różnic należy liczyć się z możliwym odmiennym od zaprezentowanych rozstrzygnięciem sądu, co jednak nie stoi na przeszkodzie próbom polemizowania ze stanowiskiem organów podatkowych na drodze sądowej.
Co robić?
Droga sądowa, poprzedzona wnioskiem do dyrektora właściwej miejscowo izby skarbowej o wydanie interpretacji indywidualnej, jest jednym ze sposobów reakcji podatnika wobec zaistnienia w jego przypadku opisywanej sytuacji. W razie uznania przez organ skarbowy przedstawionego we wniosku stanowiska za nieprawidłowe, wnioskujący może w pierwszej kolejności wezwać organ, który wydał interpretację, do usunięcia naruszenia prawa, stwierdzenie zaś przez organ braku podstaw do zmiany interpretacji, otwiera drogę do złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Innym, stosunkowo najprostszym sposobem reakcji jest rozliczenie się z podatku w zeznaniu rocznym, składanym na odpowiednim formularzu PIT. Rozwiązanie to będzie jednak miało sens, tylko jeśli dochód ze zbycia nieruchomości bądź udziału w niej będzie korzystał ze zwolnienia od podatku w związku z nabyciem kolejnej nieruchomości.
Wreszcie trzecim sposobem jest brak reakcji, co jednak wobec faktu, iż urzędowi skarbowemu doręczane są wypisy każdego aktu notarialnego, wiąże się z ryzykiem postępowania podatkowego i zapłaty odsetek od zaległości.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
