Kodeks spółek handlowych chroniąc w szczególności interesy spółki z o.o. oraz akcyjnej, a także ich wspólników/akcjonariuszy, stawia wymóg uzyskania zgody zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia na zawarcie określonych umów z członkami władz spółki. Brak zaś zezwolenia powoduje nieważność umowy. Regulacja ta, interpretowana w zgodzie z wykładnią funkcjonalną, dotyczy szeregu umów.
Potrzebna zgoda na umowę
Bliskie związki spółki kapitałowej z osobami zarządzającymi jej majątkiem stwarzają funkcjonariuszom spółki okazję do zawierania z nią umów, dzięki którym mogą uzyskać oni nieuzasadnioną korzyść kosztem spółki. Może być tak np. gdy spółka udzieli członkowi organu, prokurentowi czy likwidatorowi pożyczki bez oprocentowania albo poręczy nieodpłatnie za jego zobowiązanie, którego następnie on nie wykonuje.
Aby zapobiegać nadużyciom w tym zakresie, art. 15 § 1 K.s.h. wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia do zawarcia przez spółkę kapitałową wskazanych w tym przepisie umów z wymienionymi w nim osobami lub na rzecz tych osób, chyba że ustawa stanowi inaczej (patrz ramka). Zatem to wspólnicy/akcjonariusze decydują w konkretnym przypadku czy umowa taka stanowi zagrożenie dla interesów spółki. W zależności od swojej oceny mogą udzielić zgody na jej zawarcie albo wręcz przeciwnie. Ich uchwała może podlegać ocenie sądu, gdyż uprawnione podmioty mogą wytoczyć powództwo o jej uchylenie lub stwierdzenie nieważności.
Jakie umowy?
Omawiana regulacja odnosi się do umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z funkcjonariuszem spółki lub na jego rzecz. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lutego 2009 r., sygn. akt I CSK 297/07, uznał, że poręczenie w art. 15 § 1 K.s.h. oznacza nie tylko poręczenie uregulowane w Kodeksie cywilnym, ale także poręczenie wekslowe oraz czekowe.
W praktyce jednak sporo wątpliwości budzi sformułowanie "inna podobna umowa". Ustawodawca nie wskazał kryteriów podobieństwa umowy. Powstaje zatem pytanie, czy chodzi tu o umowę podobną do umowy kredytu, pożyczki, poręczenia czy też o każdą umowę, która skutkuje udostępnieniem zasobów finansowych spółki członkowi organu, prokurentowi, likwidatorowi.
W doktrynie wskazywane jest, że ową inną umową, o której mowa w tym artykule, jest umowa zastawnicza, przewłaszczenia na zabezpieczenie, gwarancja bankowa (o ile przyjmiemy, że jest ona umową) na zabezpieczenie długu funkcjonariusza spółki, umowa przejęcia długu, kumulatywnego przystąpienia do długu, umowa zastawu, darowizny, a nawet umowa spółki cywilnej czy konsorcjum.
Regulacja art. 15 § 1 K.s.h. nie dotyczy czynności jednostronnych, np. wystawienia weksla na zabezpieczenie długu którejś z osób wymienionych w tym przepisie.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy w dniu 22 października 2010 r. podjął uchwałę, zgodnie z którą umowa sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych na nim budynków zawarta między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupującym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży, jest inną podobną umową w rozumieniu art. 15 § 1 K.s.h. (sygn. akt III CZP 69/10). Sąd uznał, że wobec nieprecyzyjnego sformułowania art. 15 § 1 K.s.h. należy odwołać się do wykładni funkcjonalnej. Inną umową jest więc umowa, której zawarcie umożliwia, w równie łatwy sposób jak w przypadku umowy pożyczki, kredytu lub poręczenia, ukształtowanie przewidzianych w niej świadczeń w taki sposób, że funkcjonariusz spółki, wymieniony w tym przepisie uzyskuje nieuzasadnioną korzyść kosztem spółki. SN podkreślił, że taka interpretacja art. 15 § 1 K.s.h. daje gwarancję ochrony interesów spółki, poddając kontroli zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) każdą umowę, która stwarza podobne zagrożenie dla interesów spółki, co umowy wyraźnie wymienione w tym przepisie. Przy tym zgoda dotyczy tylko umów, w których brak ekwiwalentności świadczeń narusza interes spółki.
Zdaniem SN uchwała wyrażająca zgodę musi odnosić się do konkretnej osoby, nie może być zastąpiona zgodą blankietową, np. zgodą przewidzianą w art. 228 pkt 4 K.s.h.
W doktrynie powyższe orzeczenie jest różnie oceniane.
Brak zgody, umowa nieważna
Gdy okaże się, że zgoda zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia jest (była) potrzebna, wówczas skutki niespełnienia tego wymogu określa art. 17 § 1 i 2 K.s.h. Zgodnie z nim umowa zawarta bez wymaganej zgody jest nieważna. Przy tym jednak zezwolenie może być udzielone przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej.
Oznacza to, że spółka kapitałowa w razie zawarcia umowy bez zgody wspólników/akcjonariuszy będzie mogła bronić się przed żądaniem wykonania umowy zarzutem bezskuteczności zawieszonej do czasu upływu terminu do złożenia potwierdzenia bądź odmowy udzielenia zgody, a po odmowie potwierdzenia zawartej umowy lub bezskutecznym upływie wspomnianego terminu, zarzutem nieważności umowy.
Trzeba zachować ostrożność
W praktyce umowy pomiędzy spółką kapitałową a jej funkcjonariuszami są często zawierane. Jeżeli ma dojść do zawarcia takiej umowy, należy sprawdzić czy mamy do czynienia z umową, do której odnosi się omawiany wymóg uzyskania zgody. Trzeba przy tym starannie rozważyć chociażby potencjalną możliwość naruszenia interesów spółki.
|
Umowa pomiędzy spółką z o.o./akcyjną a - członkiem zarządu, - rady nadzorczej/komisji rewizyjnej, - prokurentem, - likwidatorem albo umowa na rzecz którejkolwiek z tych osób. |
Umowa: - kredytu, - pożyczki, - poręczenia, - inna podobna umowa. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037 ze zm.)
| ||||||||||||
|
||||||||||||
