Czy kumulacja kar w systemie viaTOLL jest zgodna z prawem?

W Polsce funkcjonuje system poboru opłat viaTOLL za przejazd po krajowych drogach płatnych. Do ponoszenia tych opłat zobowiązani są w szczególności użytkownicy pojazdów samochodowych oraz zespołu pojazdów, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 tony. Za poruszanie się po tych drogach bez uiszczenia należnej opłaty grożą wysokie kary finansowe. Ostatnio w kwestii wysokości i sposobu wyliczania tych kar wypowiedział się WSA w Warszawie. Swoje stanowisko zaprezentował także Rzecznik Praw Obywatelskich.

Kto kontroluje?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, uprawnienia do przeprowadzania kontroli w zakresie prawidłowości regulowania należności w ramach systemu viaTOLL posiadają w szczególności inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego. Kontrola może być prowadzona w dwojaki sposób. Pierwszy z nich to tzw. kontrola stacjonarna, która prowadzona jest za pomocą stacjonarnych bądź przenośnych przyrządów automatycznie ujawniających i rejestrujących informacje o naruszeniu obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej. Natomiast drugi rodzaj to kontrola mobilna, czyli bezpośrednio przeprowadzana przez inspektorów.

Przykładowo za przejazd po drodze krajowej, za który pobiera się opłatę elektroniczną, bez uiszczenia tej opłaty w pełnej wysokości nakładana jest kara w wysokości 1.500 zł. Za przejazd odcinkiem drogi, gdzie umieszczonych jest kilka bramownic, nakładana kara wzrasta. W praktyce zdarza się, że sięgają one kilkunastu czy kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Kary pieniężne nakładane są na kierującego w drodze decyzji administracyjnej. Kierowca mający miejsce stałego zamieszkania w kraju zobowiązany jest uiścić karę w terminie do 21 dni od dnia jej nałożenia oraz do niezwłocznego przekazania dowodu jej zapłaty organowi, który ją nałożył. Karę pieniężną uiszcza się w formie bezgotówkowej za pomocą przekazu na właściwy rachunek bankowy lub za pomocą karty płatniczej, z tym że w przypadku przedsiębiorców zagranicznych możliwe jest uiszczenie kary pieniężnej w formie gotówkowej bezpośrednio organowi, który ją wymierzył.

WSA o kumulowaniu kar

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt VI SA/Wa 2744/12, uznał, że obowiązujące prawo nie przewiduje możliwości wielokrotnego karania za przejazd jednym odcinkiem drogi. Orzekł on, że nieuprawnione jest zjawisko kumulacji kar pieniężnych za jeden czyn polegający na przejeździe danym odcinkiem drogi krajowej bez wniesienia opłaty elektronicznej w pełnej wysokości, w zależności od liczby tzw. bramownic znajdujących się na tym odcinku, które zarejestrowały brak pełnej wysokości opłaty. Sąd dokonał wykładni językowej art. 13h ust. 1 ustawy o drogach publicznych i wskazał, że karze podlega "przejazd po drodze krajowej", w związku z czym niedopuszczalne jest wielokrotne karanie za przejazd jednym odcinkiem. Uznał on, że takie działanie byłoby dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdyby prawo przewidywało taką możliwość.

Wyrok ten ma ogromne znaczenie dla wszystkich kierowców, którzy otrzymali i zapłacili wymierzone w ten sposób mandaty. Może on spowodować lawinę wniosków do Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego o ponowne rozpatrzenie ich przypadków z uwagi na zaistniałe okoliczności.

RPO w obronie kierowców i przedsiębiorców

W dniu 16 czerwca br. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej wystąpienie w sprawie nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu viaTOLL. W szczególności skupił się na kwestii kumulacji nakładanych kar, która niejednokrotnie prowadzi do utraty płynności finansowej karanego podmiotu. RPO zacytował też m.in. Przewodniczącego Związku Zawodowego Inspektorów Transportu Drogowego, który na posiedzeniu Komisji Infrastruktury w dniu 17 kwietnia 2013 r. stwierdził, że: "(...) dla nas nie jest do końca jasne, dlaczego my, jako inspektorzy transportu drogowego mamy nakładać krotność kar. Brzmienie art. 13k nie jest skomplikowane (…) nigdzie w tym artykule nie ma mowy o jakiejkolwiek krotności. Dla nas pozostaje niezrozumiałe, dlaczego tak wysokie kary mają być nakładane na kierowców".

Kolejnym zagadnieniem, które w opinii RPO zasługuje na zmianę, jest regulacja przewidująca rygor natychmiastowej wykonalności dla decyzji nakładających kary pieniężne. Rzecznik w swoim wystąpieniu zwrócił też uwagę na konieczność doprecyzowania pojęcia obowiązku niezwłocznego zjechania z drogi płatnej w przypadku stwierdzenia niesprawności urządzenia pokładowego.