Uzyskanie bezpłatnej porady prawnej a podatek dochodowy od osób fizycznych

Nasze stowarzyszenie udziela bezpłatnych porad prawnych dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Od 1 stycznia 2015 r. osoba, która uzyskała bezpłatną poradę prawną, jest zwolniona od podatku dochodowego, jeżeli pobiera świadczenie z pomocy społecznej lub zasiłek rodzinny. Jednak nie wszystkie osoby, które korzystają z naszej pomocy prawnej, uzyskują takie świadczenia. Jakie są zasady opodatkowania podatkiem dochodowym w przypadku tych osób? Jakie obowiązki ma w tym zakresie nasze stowarzyszenie? Czy zasiłek pielęgnacyjny otrzymywany z MOPS można uznać za świadczenie z pomocy społecznej?

Przychód na gruncie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych

W myśl ogólnej reguły wyrażonej w art. 11 ust. 1 ustawy o PDOF, przychodami są - co do zasady - otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Zatem w przedstawionej sytuacji, u osób, które uzyskują bezpłatne porady prawne (czyli świadczenia nieodpłatne) powstaje przychód, w rozumieniu ustawy o PDOF.

Zgodnie z systematyką przyjętą przez ustawodawcę, przychód ten zalicza się do przychodów z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1 ustawy o PDOF.

Wartość pieniężną nieodpłatnego świadczenia w postaci bezpłatnej porady prawnej należy ustalić zgodnie z zasadami sformułowanymi w art. 11 ust. 2a pkt 1 lub 4 ustawy o PDOF. Oznacza to, że jeżeli przedmiotem omawianego nieodpłatnego świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej świadczeniodawcy, to wartość takiego świadczenia określa się w wysokości cen stosowanych według innych odbiorców.

Jeżeli zaś podmiot udzielający bezpłatnie porad prawnych nie prowadzi działalności gospodarczej w tym zakresie, to wartość świadczenia należy ustalić na podstawie cen rynkowych, stosowanych przy świadczeniu tego samego rodzaju usług przez podmioty, które profesjonalnie i odpłatnie zajmują się pomocą prawną.

Nie w każdym jednak przypadku uzyskany przez podatnika przychód podlega opodatkowaniu. Wolne bowiem od podatku są przychody (dochody) wymienione w art. 21, 52, 52a i 52c ustawy o PDOF.

Nieodpłatne świadczenia otrzymane w postaci bezpłatnej porady prawnej mogą korzystać ze zwolnienia od podatku dochodowego - o ile zachodzą okoliczności określone odpowiednio w art. 21 ust. 1 pkt 68a, 117 bądź 117a i ust. 34 ustawy o PDOF.

Zakres nowego zwolnienia od podatku dochodowego

Od 1 stycznia 2015 r. katalog zwolnień podatkowych zawarty w art. 21 ustawy o PDOF został rozszerzony o pkt 117a. Na mocy tego przepisu, wolna od podatku dochodowego jest wartość nieodpłatnego świadczenia z tytułu pomocy prawnej udzielonej osobie uprawnionej i pobierającej:

• świadczenie z pomocy społecznej lub
   
• zasiłek rodzinny,

przyznane w formie decyzji administracyjnej na zasadach określonych odpowiednio w przepisach o pomocy społecznej oraz w przepisach o świadczeniach rodzinnych.

Osoba, która chce skorzystać z tego zwolnienia, ma obowiązek złożyć świadczeniodawcy pisemne oświadczenie o uprawnieniu i pobieraniu świadczenia z pomocy społecznej lub zasiłku rodzinnego, na zasadach określonych odpowiednio w przepisach o pomocy społecznej oraz w przepisach o świadczeniach rodzinnych, w którym poda:

• imię i nazwisko,
   
• adres zamieszkania,
   
• numer PESEL oraz
   
• numer decyzji, na podstawie której pobiera świadczenie z pomocy społecznej lub zasiłek rodzinny.

Wynika to z treści art. 21 ust. 34 ustawy o PDOF.

Podmiot udzielający bezpłatnie porad prawnych powinien przechowywać powyższe oświadczenia otrzymane od beneficjentów, którzy spełniają warunki do zastosowania zwolnienia od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 117a ustawy o PDOF.

Trzeba przy tym zauważyć, że stosownie do art. 36 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163), świadczeniami pieniężnymi z pomocy społecznej są: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Polsce status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c) lub d) ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach oraz wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd. Świadczenia niepieniężne z pomocy społecznej zostały wskazane w art. 36 pkt 2 ww. ustawy.

Z kolei zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 114), świadczeniami rodzinnymi są: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, świadczenia opiekuńcze (tj. zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne), zapomoga wypłacana przez gminy, na podstawie art. 22a tej ustawy oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.

Zatem wspomniany w pytaniu zasiłek pielęgnacyjny jest wypłacany na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych, a tym samym nie można go uznać za świadczenie z pomocy społecznej, w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej.

W konsekwencji pobieranie zasiłku pielęgnacyjnego nie stanowi przesłanki do zastosowania zwolnienia od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 117a ustawy o PDOF.

Wymaga podkreślenia, że omawiane "nowe" zwolnienie od podatku dochodowego pozostaje bez wpływu na możliwość korzystania z dotychczasowych zwolnień wymienionych w art. 21 ust. 1 pkt 68a i 117 ustawy o PDOF.

Oznacza to, że otrzymanie bezpłatnej pomocy prawnej:

• od świadczeniodawcy, który dokonuje tego świadczenia w związku z jego promocją lub reklamą na rzecz osoby niebędącej jego pracownikiem i niezwiązanej z nim stosunkiem cywilnoprawnym - nadal korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 68a ustawy o PDOF, jeżeli jednorazowa wartość świadczenia nie przekracza 200 zł,
   
• od wolontariuszy, udzielonej na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118 ze zm.), nadal w pełni korzysta ze zwolnienia od podatku, zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 117 ustawy o PDOF.

Potwierdził to podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską nr 30553. Takich wyjaśnień udzieliło również Ministerstwo Gospodarki w komunikacie zamieszczonym na swojej stronie internetowej.

Kiedy podmiot udzielający bezpłatnie porad prawnych powinien wystawić PIT-8C?

W przypadku, gdy nie zachodzą przesłanki do zastosowania jednego z omawianych wyżej zwolnień od podatku dochodowego, osoba korzystająca z bezpłatnej porady prawnej uzyskuje przychód podlegający opodatkowaniu.

W takiej sytuacji, podmiot udzielający bezpłatnie pomocy prawnej (w rozpatrywanej sytuacji stowarzyszenie) ma obowiązek sporządzić imienne informacje PIT-8C o wysokości przychodu uzyskanego przez każdego z beneficjentów takiej pomocy (wymaga tego art. 42a ustawy o PDOF).

Wzór informacji PIT-8C dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl w dziale Podatki dochodowe

Oznacza to, że aby wywiązać się z omawianych obowiązków, podmiot udzielający bezpłatnie pomocy prawnej powinien dysponować danymi osobowymi beneficjentów, w takim zakresie, jaki jest niezbędny do sporządzenia informacji PIT-8C (czyli powinien znać imię i nazwisko, datę urodzenia, PESEL oraz adres zamieszkania tej osoby). Pozyskanie tych danych może nastąpić w dowolny sposób i w dowolnej formie, w tym także ustnej. Nie ma w tym zakresie obowiązku zachowania żadnych szczególnych zasad, w szczególności polegających na składaniu oświadczeń przez te osoby.

Informację PIT-8C należy przekazać w terminie do końca lutego następnego roku podatkowego podatnikowi (osobie, która skorzystała z bezpłatnej porady prawnej) oraz urzędowi skarbowemu właściwemu według miejsca zamieszkania tej osoby.

Przypominamy, że obecnie informację PIT-8C, co do zasady, należy składać urzędowi skarbowemu w formie elektronicznej. Informację PIT-8C w tradycyjnej "papierowej" formie mogą przekazywać do urzędu skarbowego tylko te podmioty, które spełniają przesłanki określone w art. 45ba ust. 2 i 3 ustawy o PDOF (w takim jednak przypadku obowiązuje termin do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym).

Kwotę przychodu wykazaną w informacji PIT-8C, podatnik (osoba, która skorzystała z bezpłatnej porady prawnej) powinien uwzględnić w swoim rocznym zeznaniu (PIT-36) łącznie z innymi dochodami (przychodami) uzyskanymi w ciągu roku i opodatkowanymi według skali podatkowej.