Wpływ szkód komunikacyjnych na koszty i przychody firmowe

Samochody wykorzystywane na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej mogą w wyniku różnych zdarzeń komunikacyjnych ulec uszkodzeniu. W celu ich dalszego użytkowania konieczne jest dokonanie napraw powypadkowych.

Naprawy powypadkowe samochodów objętych dobrowolnym ubezpieczeniem

Ponoszone przez podatnika koszty napraw powypadkowych dotyczące samochodów wykorzystywanych w działalności gospodarczej, co do zasady, stanowią koszty uzyskania przychodów w rozumieniu art. 22 ust. 1 updof i art. 15 ust. 1 updop. Aby jednak koszty te mogły być ujęte w rachunku podatkowym, w momencie wystąpienia szkody samochody muszą być objęte dobrowolnym ubezpieczeniem. Tak wynika z art. 23 ust. 1 pkt 48 updof i art. 16 ust. 1 pkt 50 updop.

Należy zauważyć, że w powołanych przepisach jest mowa o "samochodach". Ustawodawca nie dokonał zatem ich rozróżnienia na osobowe i ciężarowe. Oznacza to, że obie kategorie samochodów muszą być objęte ubezpieczeniem dobrowolnym, aby wydatki na ich naprawy powypadkowe obciążały koszty podatkowe. Nie ma przy tym znaczenia czy stanowią one własność podatnika, czy są przez niego wykorzystywane na podstawie umowy leasingu lub innej umowy.

Jeżeli wymóg ubezpieczenia dobrowolnego jest spełniony, to koszty napraw powypadkowych dotyczące samochodów (ciężarowych i osobowych) użytkowanych na podstawie umowy leasingu operacyjnego, a także samochodów osobowych:

• zaliczonych do środków trwałych - w przypadku podatników PIT,
   
• stanowiących składniki majątku - w przypadku podatników CIT,

podlegają zaliczeniu do kosztów, w pełnej wysokości, w dacie ich poniesienia.

Natomiast w razie przeprowadzania napraw samochodów należących do osób trzecich, użytkowanych przez podatnika w działalności gospodarczej na podstawie umowy cywilnoprawnej (z wyjątkiem umowy leasingu), albo stanowiących składnik majątku prywatnego podatnika będącego osobą fizyczną, wydatki ponoszone z tego tytułu będą kosztami uzyskania przychodów - do wysokości limitu tzw. kilometrówki (art. 23 ust. 1 pkt 46 updof i art. 16 ust. 1 pkt 51 updop).

Na możliwość ujęcia w kosztach wydatków na naprawę powypadkową samochodów objętych ubezpieczeniem dobrowolnym bez wpływu pozostaje to, czy podatnikowi zostanie wypłacone odszkodowanie. Wpływ mają natomiast okoliczności, w jakich doszło do wypadku. Wydatki na pokrycie kosztów remontu powypadkowego nie stanowią kosztów uzyskania przychodów, jeżeli wypadek był spowodowany w związku z prowadzeniem pojazdu w stanie nietrzeźwości przez podatnika, jego pracowników lub osoby współpracujące (por. wyrok NSA z 1 czerwca 2011 r., sygn. akt II FSK 75/10).

Skutki braku ubezpieczenia dobrowolnego samochodów

W sytuacji gdy samochody wykorzystywane przez podatnika w prowadzonej działalności gospodarczej nie są objęte ubezpieczeniem dobrowolnym, ujęcie wydatków na ich naprawy do kosztów uzyskania przychodów w rozliczeniu podatkowym tej działalności jest niedopuszczalne. Zakaz w tym zakresie formułują przepisy art. 23 ust. 1 pkt 48 updof i art. 16 ust. 1 pkt 50 updop. Na ich podstawie, gdy samochody nie są objęte ubezpieczeniem dobrowolnym, za koszty uzyskania przychodów nie uważa się:

• strat powstałych w wyniku ich utraty lub likwidacji oraz
   
• kosztów remontów powypadkowych tych samochodów.

Określone w tych przepisach skutki braku ubezpieczenia dobrowolnego rozciągają się na koszty napraw powypadkowych samochodów osobowych i innych, oraz są niezależne od prawnej podstawy ich użytkowania.

Natomiast brak ubezpieczenia dobrowolnego nie wyklucza możliwości potrącenia w ciężar kosztów uzyskania przychodów m.in. kosztów:

• holowania,
   
• pomocy prawnej związanej z dochodzeniem odszkodowania na drodze sądowej.

Nieobjęcie samochodu ubezpieczeniem dobrowolnym skutkuje brakiem możliwości rozliczania w kosztach wydatków na jego remonty. Jednak ograniczenie to dotyczy wyłącznie kosztów remontów powypadkowych. Nie ma natomiast zastosowania do napraw (remontów) wynikających z bieżącej eksploatacji (np. wymiana zużytych części). Te remonty są kosztem na ogólnych zasadach, nawet jeżeli samochód nie był objęty ubezpieczeniem dobrowolnym.

Co do zasady, odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanego z działalnością gospodarczą stanowią u podatnika przychód z tej działalności, który podlega opodatkowaniu (art. 14 ust. 2 pkt 12 updof oraz art. 12 ust. 1 pkt 1 updop). Jednak w przypadku gdy wypłacone odszkodowanie dotyczy samochodów, nie w każdym przypadku przychodem będzie pełna wartość otrzymanego odszkodowania.

U podatnika, który ma wykupioną polisę ubezpieczenia dobrowolnego na firmowy samochód, a w związku z tym do kosztów podatkowych zalicza koszty naprawy powypadkowej takiego samochodu, przychodem będzie pełna kwota odszkodowania wypłaconego mu przez zakład ubezpieczeniowy.

Jeżeli natomiast podatnik nie ma wykupionego ubezpieczenia dobrowolnego i nie może zaliczyć kosztów naprawy firmowego samochodu do kosztów uzyskania przychodów, to jego przychodem jest ta część kwoty odszkodowania, która przekracza wysokość kosztów naprawy samochodu. Natomiast odszkodowanie w części dotyczącej wydatków niezaliczonych do kosztów nie stanowi przychodu na podstawie art. 14 ust. 3 pkt 3a updof i art. 12 ust. 4 pkt 6a updop. W myśl tych przepisów, za przychody nie uważa się zwróconych innych wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów.

Takie stanowisko wynika z pisma Ministerstwa Finansów z 27 kwietnia 2007 r., nr MB8/ 232/2007, stanowiącego odpowiedź na zapytanie naszego Wydawnictwa, oraz ma potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych. Przykładowo WSA w Gdańsku w wyroku z 12 czerwca 2007 r., sygn. akt I SA/Gd 358/07 stwierdził, że: "Jakkolwiek przesłanką powstania obowiązku świadczenia przez ubezpieczyciela z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest stan odpowiedzialności cywilnej ubezpieczającego (ubezpieczonego) za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, a nie fakt uprzedniego jej naprawienia przez ubezpieczającego (ubezpieczonego) (…), to w przypadku poniesienia wydatków związanych ze zdarzeniem wywołującym szkodę odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela obejmuje także zwrot tych wydatków. Tym samym (…) kwota odszkodowania wypłacona podatnikowi, który uprzednio poniósł wydatki związane ze zdarzeniem wywołującym szkodę, a które zgodnie z art. 16 u.p.d.o.p nie mogły zostać zaliczone w ciężar kosztów uzyskania przychodów, w wysokości odpowiadającej poniesionym wydatkom, na podstawie art. 12 ust. 4 pkt 6a powołanej ustawy nie stanowi przychodu podatnika. Przychodem będzie natomiast nadwyżka otrzymanego odszkodowania nad poniesionymi wydatkami".

Przychód podatkowy należy wykazać niezależnie od tego, czy zakład ubezpieczeniowy wypłaci odszkodowanie bezpośrednio na rachunek bankowy podatnika, czy na rachunek firmy, która dokonywała naprawy uszkodzonego samochodu. Forma rozliczenia podatnika z zakładem ubezpieczeniowym nie ma znaczenia (por. interpretacje indywidualne Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 5 maja 2011 r., nr ILPB1/415-80/11-4/AMN oraz w Warszawie z 9 lutego 2009 r., nr IPPB1/415-1315/08-4/IF). Do przychodów zalicza się odszkodowanie dopiero w dacie jego otrzymania. Bez znaczenia jest natomiast data przyznania odszkodowania przez ubezpieczyciela. W zależności od formy przekazania odszkodowania przychód powstanie w dacie:

• odbioru pieniędzy w kasie firmy ubezpieczeniowej albo
   
• otrzymania przekazu pocztowego, albo
   
• wpływu pieniędzy na rachunek bankowy ubezpieczonego, albo
   
• otrzymania odszkodowania przez warsztat samochodowy - jeżeli jest ono przekazywane bezpośrednio do warsztatu.