Stosowanie kursu walut w przypadku kompensaty zobowiązań określonych w tej samej walucie

Jaki Spółka powinna zastosować kurs w przypadku kompensaty należności i zobowiązań wyrażonych w euro? Kurs poprzedzający dzień kompensaty, czy niższy kurs, jaki wynika z należności czy zobowiązań?

Na występie przypomnijmy, iż kompensata jest jedną z form wykonania zobowiązania przez dłużnika. Może być ona dokonana albo przez jednostronną czynność określoną w przepisach art. 498-505 Kodeksu cywilnego (tzw. potrącenie ustawowe) albo w drodze wzajemnej umowy. Wygaśnięcie zobowiązania przez potrącenie, czyli kompensata wierzytelności, następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. W takim przypadku każda z tych osób może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1 K.c.). W takim przypadku potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 K.c.).

Od kompensaty dokonanej w drodze potrącenia określonego w powyższych przepisach odróżnić należy potrącenie umowne, u którego podstaw leży umowa zainteresowanych stron dopuszczalna w ramach swobody umów. Przy potrąceniu umownym, do którego dochodzi w drodze wzajemnej umowy (na podstawie ogólnych warunków umów), w zasadzie o dacie potrącenia decyduje wola stron zawierających umowę, które mogą uznać, iż potrącenie ma moc wsteczną (ex tunc), tj. działa od ustalonej przez strony daty, od której potrącenie stało się możliwe (m.in. wierzytelności stały się wymagalne), albo też działa od daty dokonania potrącenia, tj. zawarcia umowy (ex nunc).

Niezależnie od podstawy prawnej dokonanej kompensaty, w jej rezultacie dochodzi do uregulowania wzajemnych zobowiązań (ich wygaśnięcia). Wskazać przy tym należy, iż z prawnego punktu widzenia brak jest istotnej różnicy między wygaśnięciem zobowiązania walutowego (wierzytelności walutowej) w drodze fizycznej zapłaty pieniężnej (przepływu gotówki między stronami) a wygaśnięciem takiego samego zobowiązania (wierzytelności) w wyniku potrącenia (kompensaty). Powyższe znalazło również wyraz w regulacjach ustawy o PDOP, w tym odnoszących się do określania różnic kursowych. Jak bowiem wynika z art. 15a ust. 7 ustawy o PDOP, za dzień zapłaty przez dłużnika zobowiązania wyrażonego w walucie obcej (będący zarazem u wierzyciela dniem "otrzymania należności") uważa się także "dzień uregulowania zobowiązań w jakiejkolwiek formie, w tym w wyniku potrącenia wierzytelności".

Jeżeli zatem w danym dniu wynikającym ze złożonego oświadczenia lub wynikającym z umowy dochodzi do kompensaty wierzytelności (należności) Spółki wyrażonej w euro z zobowiązaniem Spółki również wyrażonym w euro, to dzień ten należy uznać za dzień "otrzymania należności" od kontrahenta oraz jednocześnie za dzień "zapłaty" przez nią zobowiązania wobec tego kontrahenta. Stosownie zaś do treści art. 15a ust. 4 ustawy o PDOP, przy obliczaniu różnic kursowych dotyczących należności i zobowiązań wyrażonych w walucie obcej uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymanych należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.

Przypomnijmy, iż w przypadku kompensaty nie dochodzi do przepływu gotówki między stronami, czyli jej wpływu na rachunek bankowy lub do jej wypływu z takiego rachunku. Nie dochodzi również do zbycia lub nabycia takiej waluty przez Spółkę. Nie jest zatem możliwe uwzględnienie żadnego faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu (bankowego bądź wynikającego z umowy zakupu bądź sprzedaży walut). Spółka powinna zatem wycenić uregulowane w wyniku kompensaty zobowiązanie oraz uzyskaną w jej wyniku należność stosując średni kurs NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień kompensaty.

Dotychczas na łamach naszego czasopisma pisaliśmy, że do rozliczenia kompensaty rozrachunków w walucie obcej można przyjąć również niższy kurs waluty, po jakim przeliczono daną należność lub zobowiązanie w momencie powstania, czyli kurs historyczny. Jednak ze względu na stanowisko Ministra Finansów, negujące możliwość stosowania kursów historycznych (zob. artykuł pt. "Do rozchodu waluty obcej z rachunku walutowego nie można stosować kursu historycznego", w Biuletynie Informacyjnym nr 13 z 1 maja 2012 r.), bezpieczniej jest stosować ww. średni kurs NBP.