Ochrona zatrudnienia pracownika przebywającego na urlopie rodzicielskim

Spółka zagraniczna z oddziałem w Polsce podjęła decyzję o likwidacji, o czym powiadomiła załogę liczącą mniej niż 20 pracowników oraz kontrahentów firmy. Część pracowników już została zwolniona. Z niektórymi umowy zostaną rozwiązane w trybie porozumienia stron po zamknięciu prowadzonych zadań inwestycyjnych. Jedna z pracownic aktualnie korzysta z urlopu rodzicielskiego. Czy można rozwiązać z nią umowę o pracę?

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu rodzicielskiego może nastąpić tylko w sytuacji, gdy została ogłoszona upadłość lub następuje likwidacja pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany wówczas uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Powyższe wynika z art. 177 § 4 K.p., który z mocy art. 182^1a § 6 K.p. ma zastosowanie do urlopów rodzicielskich.

W takiej sytuacji wyłączenie wszelkich regulacji chroniących pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynika wprost z art. 41¹ § 1 K.p. Powołany przepis obejmuje ogół pracodawców bez względu na wielkość zakładu pracy. Oznacza to, że w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów:

• art. 38 K.p. o obowiązku konsultacji związkowej zamiaru wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony,
   
• art. 39 K.p. regulującego ochronę pracowników w wieku przedemerytalnym,
   
• art. 41 K.p. stanowiącego o zakazie wypowiadania umowy w czasie usprawiedliwionej nieobecności pracownika (np. podczas urlopu wypoczynkowego, macierzyńskiego, rodzicielskiego, niezdolności do pracy spowodowanej chorobą itp.),
   
• przepisów szczególnych dotyczących ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę.

Należy wspomnieć, że likwidacja pracodawcy nie jest zdarzeniem powodującym samoistne wygaśnięcie umowy o pracę. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 września 2001 r. (sygn. akt I PKN 830/00, OSNP 2003/15/355) wyjaśnił, że w przypadku likwidacji pracodawcy zakończenie stosunku pracy wymaga rozwiązania umowy o pracę w sposób prawem przewidziany.

Jak stwierdzono na wstępie, likwidowany pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę pracownicy przebywającej na urlopie związanym z rodzicielstwem uzgadniając z zakładową organizacją związkową jedynie termin ustania zatrudnienia. Jeśli u pracodawcy nie działają związki zawodowe, pracodawca samodzielnie podejmuje decyzję o rozwiązaniu umowy o pracę z chronioną pracownicą.

Według uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2008 r. (sygn. akt II PK 44/08, OSNP 2010/5-6/58) likwidacja zakładu pracy to całkowite, stałe i faktyczne jego unieruchomienie jako całości, a nie likwidacja jednostki organizacyjnej zakładu. Likwidacja zakładu pracy ma miejsce wówczas, gdy we właściwym trybie i przez odpowiedni organ zostanie przeprowadzone postępowanie likwidacyjne, powodujące utratę bytu prawnego zakładu jako podmiotu zatrudniającego pracowników (por. uchwała SN z dnia 21 września 1990 r., sygn. akt III PZP 4/90, OSP 1991/9/208).

Pracownica przebywa na urlopie rodzicielskim do 30 czerwca 2014 r. W związku z likwidacją pracodawcy wszystkim pracownikom wypowiedziano umowy o pracę. Osobom korzystającym ze zwolnień lekarskich oraz urlopów macierzyńskich i rodzicielskich oświadczenia w tej sprawie wysłano pocztą - listem poleconym za potwierdzeniem odbioru.

Pracownica korzystająca z urlopu rodzicielskiego legitymująca się 5-letnim stażem zakładowym otrzymała oświadczenie pracodawcy w tej sprawie 20 lutego br. Obowiązujący ją 3-miesięczny okres wypowiedzenia upłynie 31 maja br.

W judykaturze zwraca się również uwagę na to, że likwidacja jest pewnym procesem. Nie można zatem przyjmować, iż art. 41¹ K.p. ma zastosowanie dopiero wtedy, gdy dochodzi do faktycznego i prawnego unicestwienia pracodawcy, co skutkowałoby brakiem podmiotu mogącego rozwiązać z pracownikami stosunki pracy. Dlatego też powołany przepis nie posługuje się terminem "zlikwidowania" pracodawcy, a zwrotem "likwidacja" i obowiązuje już w momencie zarządzenia likwidacji. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 3 grudnia 2009 r. (sygn. akt II PK 147/09, OSNP 2011/11-12/154) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: "(...) na gruncie prawa pracy »likwidacja« odnosi się do pracodawcy, a więc jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 K.p.). (...)". Taka sytuacja zachodzi również, gdy mamy do czynienia z zagraniczną osobą prawną, która ma swój oddział w Polsce. Likwidacja pracodawcy z istoty rzeczy musi dotyczyć utraty przez niego bytu prawnego i wobec tego zawsze jest likwidacją "w całości" (całego podmiotu prawnego). Jest to jednocześnie likwidacja stała i faktyczna, gdyż zlikwidowany pracodawca przestaje istnieć jako "jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników". Jednakże mając na uwadze, że likwidacja pracodawcy nie jest przez przepisy Kodeksu pracy szczególnie uregulowana, lecz przez różne przepisy prawa w zależności od formy prawnej pracodawcy, pociąga to za sobą zróżnicowanie w zakresie form, przesłanek i trybu jej przeprowadzenia.

Jeśli pracodawcą była spółka prawa handlowego decydujące znaczenie mają przepisy Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z art. 274 § 1 K.s.h. czynność w postaci otwarcia likwidacji jest początkiem procesu likwidacyjnego. Przepis ten odnosić należy tylko do wszczęcia postępowania likwidacyjnego, jako następstwo zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki (art. 270 K.s.h.). Rozwiązanie spółki polega na zakończeniu jej bytu prawnego po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego. Po otwarciu likwidacji spółka wchodzi w specyficzny stan działalności, który jednak nie powoduje utraty osobowości prawnej. Jeżeli wszczęcie postępowania likwidacyjnego następuje wskutek podjęcia przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki, z tym dniem następuje otwarcie likwidacji, lecz dopiero w wyniku spełnienia przez spółkę (jej likwidatorów) obowiązku zgłoszenia otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego spółka występuje w obrocie prawnym jako podmiot w likwidacji. Zgodnie z art. 277 K.s.h. należy przyjąć, że od momentu otwarcia likwidacji przestaje działać zarząd spółki, a jego funkcje przejmują likwidatorzy.

Zwracamy uwagę! Wypowiadając umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony z omawianych przyczyn, pracodawca może skrócić okres wypowiedzenia gdy wynosi on 3 miesiące (najwyżej do 1 miesiąca) - art. 36¹ K.p. Natomiast na podstawie art. 36 § 6 K.p. strony umowy o pracę mogą ustalić wcześniejszy termin rozwiązania wypowiedzianej umowy o pracę. Na temat skrócenia okresu wypowiedzenia pisaliśmy w UiPP nr 4/2014, str. 29-31.