Kwalifikacja wypadku na terenie zakładu pracy, który nastąpił przed rozpoczęciem pracy

Czy wypadek, któremu pracownik uległ na terenie zakładu pracy, przed rozpoczęciem pracy powinien być kwalifikowany jako wypadek przy pracy, czy jako wypadek w drodze do pracy?

Wypadki przy pracy reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 z późn. zm.), dalej ustawa wypadkowa, a ich koszty pokrywa się z ubezpieczenia wypadkowego. Jedynie w zakresie uzupełniającym możliwe jest sięganie do cywilnoprawnej odpowiedzialności deliktowej pracodawcy. Z kolei w razie wypadku w drodze do pracy lub z pracy zastosowanie znajdują ubezpieczenia rentowe (ustawa emerytalna) i chorobowe (ustawa zasiłkowa). Cechą szczególną takich zdarzeń jest przy tym fakt, iż ochrona wypadkowa ma charakter uprzywilejowany w zakresie wymiaru świadczeń oraz rezygnacji przez ZUS z okresu karencji. Istotna różnica dotyczy również źródła finansowania, gdyż składkę wypadkową pokrywa pracodawca, z kolei ubezpieczenie chorobowe finansuje ubezpieczony, partycypując również w ubezpieczeniu rentowym.

Z art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej wynika, że wypadkiem przy pracy jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, mające związek z pracą i powodujące u pracownika uraz albo śmierć.

Natomiast zgodnie z art. 57b ust. 1 ustawy emerytalnej, wypadek w drodze do lub z pracy to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Uważa się przy tym, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Ubezpieczenie wypadkowe służy częściowemu zwolnieniu pracodawców od odpowiedzialności cywilnej za wypadki przy pracy. W związku z tym jest stosowane wszędzie tam, gdzie podmiot zatrudniający organizuje pracę i powinien zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania. Granicą między drogą do lub z pracy, a miejscem pracy jest kryterium przestrzenne, można więc o tym rozstrzygnąć ustalając gdzie doszło do zdarzenia. Dopiero w drugiej kolejności bada się kryterium funkcjonalne, czyli charakter i związek z pracą czynności, podczas których doszło do danego zdarzenia. Za stosowaniem kryterium przestrzennego przemawia również specyfika ubezpieczenia wypadkowego, gdzie pracodawca odpowiada za szkody, które pracownik poniósł w związku z wykonywaniem pracy, co obejmuje także przebywanie na terenie zakładu w interesie pracodawcy, w celu wykonywania czynności zmierzających do realizacji zadań, do których pracownik zobowiązał się w umowie o pracę. Fakt, że pracownik przebywa na terenie zakładu pracy ma więc kluczowe znaczenie, gdyż w ramach tego obszaru zgodnie z art. 207 K.p. na pracodawcy ciąży odpowiedzialność za stan bhp.

Szczegółowe rozwiązania przewiduje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.). Określa ono obowiązujące w zakładach pracy przepisy bhp, dotyczące nie tylko pomieszczeń pracy, ale i terenu zakładu pracy, definiując ten ostatni jako przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której organizuje on miejsca pracy. W odniesieniu do terenu zakładu pracy rozporządzenie zobowiązuje pracodawcę między innymi do zapewnienia wykonanych i oznakowanych, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi przepisami dróg komunikacyjnych i transportowych, dróg dla pieszych i dojazdów pożarowych oraz utrzymywania ich w stanie niestwarzającym zagrożeń dla użytkowników.

W ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w uchwale z dnia 7 lutego 2013 r. (sygn. akt III UZP 6/12), przyjęcie kryterium przestrzennego pozwala rozgraniczyć wypadki w drodze do pracy i z pracy od wypadków przy pracy. Odpowiedzialność pracodawcy za zapewnienie bhp na terenie zakładu pracy pozostającym w jego zarządzie nie rozciąga się bowiem na drogi publiczne. Stwierdzając, że dane zdarzenie miało miejsce na terenie zakładu pracodawcy pozostaje jedynie ustalenie, czy dana osoba przebywała w tym miejscu w celu wykonywania zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, czy też jedynie korzystała z terenu zakładu w celach niezwiązanych z pracą. Związek z pracą może mieć charakter miejscowy, czasowy lub funkcjonalny, a w pojęciu wykonywania zwykłych czynności mieści się dojście pracownika do stanowiska pracy, przebranie się w ubiór roboczy, ochronny, a nawet pozostawienie garderoby w szatni, spożycie posiłku, udanie się do biura celem załatwienia spraw administracyjnych itp. Są to bowiem czynności niemające bezpośredniego związku z wykonywaniem pracy, ale prawnie i życiowo uzasadnione istotą stosunku pracy. Spełnienie tych czynności jest nieodzowne, aby pracownik mógł przystąpić do realizacji swoich obowiązków pracowniczych, a fakt, iż miały one miejsce po przekroczeniu bramy zakładu, wyklucza możliwość objęcia zaistniałego w ich wyniku zdarzenia definicją drogi do lub z pracy.

Pracownica dojeżdżająca do pracy na rowerze za bramą zakładu (na parkingu) spadła z roweru i doznała stłuczenia kolana. Do zdarzenia doszło na terenie zakładu pracy (z powodu ubytku w nawierzchni drogi), gdzie odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ponosi pracodawca.

Zdarzenie miało związek z pracą, gdyż przyjazd do firmy miał na celu rozpoczęcie wykonywania zadań zgodnie z obowiązującym pracownicę harmonogramem czasu pracy. W takim przypadku zdarzenie musi być kwalifikowane jako wypadek przy pracy, a pracownica ma roszczenie o przyznanie jednorazowego odszkodowania za uszczerbek na zdrowiu spowodowany w wyniku tego wypadku.