Konsekwencje niedopełnienia przez pracownika obowiązku poddania się profilaktycznym badaniom lekarskim

Jak powinien postąpić pracodawca w sytuacji gdy pracownicy zwlekają z przeprowadzeniem badań okresowych? Czy możliwe jest zastosowanie kary porządkowej za niepoddanie się badaniu?

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy (art. 229 § 4 K.p.).

Obowiązki pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia zatrudnionych określają przepisy art. 229 K.p. oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.), dalej rozporządzenia.

Powołane regulacje wyróżniają następujące rodzaje badań profilaktycznych:

• wstępne - którym podlegają osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe,
   
• okresowe - którym podlegają w zasadzie tylko pracownicy,
   
• kontrolne - którym podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Pracodawca ma bezwzględny obowiązek kierowania każdego pracownika na badania okresowe i kontrolne przeprowadzane w miarę możliwości w godzinach pracy.

Powinnościom pracodawcy odpowiadają ustawowe obowiązki pracownika wymienione w art. 100 i 211 K.p. Zgodnie z art. 100 K.p. obowiązkiem pracownika jest m.in. sumienne i staranne wykonywanie pracy, stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę oraz przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Katalog obowiązków pracowniczych z zakresu bhp zawarty jest w art. 211 K.p. Wynika z niego, iż podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przyjmuje się, że zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy są powszechne, również pozaprawne reguły bezpiecznego wykonywania pracy wynikające z wiedzy i doświadczenia życiowego. Do obowiązków pracownika określonych w ww. przepisie należy w szczególności: wykonywanie pracy zgodnie z przepisami bhp, współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich.

Natomiast ciężkie, zawinione naruszenie podstawowego obowiązku pracowniczego jakim jest powinność przestrzegania zasad i przepisów bhp może stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika w trybie określonym w art. 52 § 1 K.p.

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r. (sygn. akt I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619) polecenie wykonywania badań lekarskich jest poleceniem służbowym dotyczącym pracy. Wobec pracownika uchylającego się od przeprowadzenia badań, pracodawca może nie tylko zastosować karę porządkową, ale nawet rozwiązać z nim stosunek pracy w trybie natychmiastowym z winy pracownika. W cytowanym wyroku Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, iż zawinione (z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 K.p.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 K.p. Ponadto w wyroku z dnia 2 marca 2011 r. (sygn. akt II PK 188/10, OSNP 2012/7-8/92) Sąd ten wyjaśnił, że obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim ma charakter trwały. Niepoddanie się takim badaniom zleconym przez pracodawcę może uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy w każdym czasie.

Zwracamy uwagę! Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnych badań profilaktycznych może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Tak orzekł Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach z dnia 17 listopada 2000 r. (sygn. akt II UKN 49/00, OSNP 2002/11/275) oraz z dnia 18 sierpnia 1999 r. (sygn. akt II UKN 89/99, OSNP 2000/20/762).